Trong bộ môn cờ vua mỗi nước đi đều mang trong mình sự tính toán chiến lược với những quy định nghiêm ngặt. Bên cạnh những luật cơ bản như đi từng quân hay chiếu tướng hay phong cấp có những luật đặc biệt ít người để ý nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong cục diện ván cờ. Một trong những quy tắc như vậy chính là luật bắt tốt qua đường hay còn gọi theo tiếng Pháp là en passant. Là một trong những luật tinh tế vừa phản ánh chiều sâu lịch sử của cờ vua vừa giúp trò chơi giữ được tính cân bằng chiến thuật.
Bắt tốt qua đường là gì
Bắt tốt qua đường là một nước đi đặc biệt chỉ áp dụng trong một tình huống rất cụ thể chỉ dành cho quân tốt. Là cách bắt quân chỉ có thể thực hiện trong đúng thời điểm vừa xảy ra mà nếu bỏ qua sẽ không thể thực hiện lại sau đó.
Khi một quân tốt của đối phương vừa di chuyển hai ô từ hàng xuất phát hàng 2 nếu là quân trắng, hàng 7 nếu là quân đen để đến đứng cạnh một quân tốt của mình trên hàng ngang thì quân tốt của mình có quyền bắt quân tốt đó như thể nó chỉ đi một ô. Chỉ có thể thực hiện ngay sau khi đối phương vừa thực hiện nước đi hai ô đó. Nếu người chơi không thực hiện ngay mà đi nước khác thì cơ hội bắt tốt qua đường sẽ không còn hiệu lực.
Tình huống minh họa
Giả sử quân trắng có một tốt đứng ở ô e5. Đến lượt đen thì đen đẩy tốt từ d7 lên d5. Lúc này tốt trắng ở e5 đứng cạnh tốt đen vừa mới tiến hai ô lên d5.
Tốt trắng có quyền đi từ e5 đến d6 với bắt quân tốt đen như thể nó chỉ mới đi lên một ô. Quân tốt đen sẽ bị loại bỏ khỏi bàn cờ mặc dù không nằm trên ô d6. Nước đi này được gọi là bắt tốt qua đường.
Nếu đến lượt tiếp theo trắng không bắt với cả đi nước khác thì nước bắt tốt qua đường sẽ không còn hợp lệ.
Vì sao có luật này
Luật bắt tốt qua đường được thiết lập để cân bằng trò chơi khi quân tốt được phép tiến hai ô ở nước đầu tiên. Nếu không có quy tắc này các quân tốt có thể dễ dàng vượt qua vùng kiểm soát của tốt đối phương chỉ bằng việc nhảy hai ô gây mất đi tính chiến thuật trong kiểm soát trung tâm làm giảm giá trị của các hàng chốt phòng thủ.
Vì vậy bắt tốt qua đường là cách để đảm bảo rằng nếu một người chơi cố tình dùng quyền đi hai ô để tránh bị bắt thì đối phương vẫn có quyền phản công trong đúng thời điểm đó.
Những điều kiện cần có để thực hiện bắt tốt qua đường
Để bắt tốt qua đường hợp lệ cần hội đủ các điều kiện sau
-
Quân tốt đối phương phải vừa di chuyển hai ô từ hàng xuất phát đứng cạnh ngang với tốt của mình
-
Hành động bắt tốt phải được thực hiện ngay lập tức trong lượt đi tiếp theo
-
Không được thực hiện lại nếu đã bỏ lỡ một lượt
-
Chỉ áp dụng cho quân tốt không có quân nào khác có quyền này
Nếu thiếu bất kỳ điều kiện nào nước đi bắt tốt qua đường sẽ không hợp lệ bị xem là phạm luật nếu cố tình thực hiện.
Cách ghi biên bản nước đi bắt tốt qua đường
Trong thi đấu chính thức bắt tốt qua đường được ghi lại giống như bắt quân thông thường. Ví dụ tốt trắng từ e5 bắt tốt đen vừa đi d5 sẽ được ghi là exd6 cho thấy tốt trắng bắt quân đen ở ô d6 dù thực tế không có quân đen đứng đó vì luật cho phép hành vi này theo quy tắc đặc biệt.
Việc ghi chép rõ ràng nước bắt tốt qua đường là rất quan trọng để trọng tài có thể xác nhận tính hợp lệ nếu xảy ra tranh chấp trong trận đấu.
Những sai lầm thường gặp khi bắt tốt qua đường
Nhiều người chơi mới thường nhầm lẫn cố gắng bắt tốt qua đường sau một vài lượt đi điều này là không hợp lệ. Quy tắc bắt tốt qua đường chỉ cho phép thực hiện đúng một lần ngay lập tức sau khi đối phương đi tốt hai ô. Nếu bỏ qua cơ hội đó thực hiện nước đi khác người chơi đã tự từ bỏ quyền bắt không thể quay lại.
Một lỗi khác là cố bắt quân không đủ điều kiện như khi tốt đối phương chỉ đi một ô hay đứng không cạnh tốt của mình. Trong những trường hợp như vậy nếu người chơi cố thực hiện nước đi sai sẽ bị tính là vi phạm luật cờ có thể bị xử phạt trong giải đấu.
Chiến thuật sử dụng bắt tốt qua đường
Trong thực tế bắt tốt qua đường không chỉ là hành vi phản công mà còn mang tính chiến thuật rất cao. Nhiều kỳ thủ sử dụng nước đi này để tạo ra lợi thế kiểm soát trung tâm mở đường cho quân hậu hay mã tạo ra thế mở trong tàn cuộc.
Tuy nhiên không phải lúc nào cũng nên bắt tốt qua đường có những tình huống bắt tốt sẽ làm hở hàng phòng ngự phá vỡ cấu trúc tốt hay đẩy quân vào thế bị phản công. Vì vậy người chơi cần phân tích tình huống tổng thể xem xét lợi hại trước khi ra quyết định có bắt hay không.
Luyện tập hiểu với ghi nhớ quy tắc
Cách tốt nhất để ghi nhớ luật bắt tốt qua đường là thường xuyên luyện tập các thế cờ thực tế có tình huống này. Ngoài ra người chơi có thể sử dụng phần mềm chơi cờ hay xem lại các ván cờ nổi tiếng trong đó bắt tốt qua đường tạo ra bước ngoặt bất ngờ. Việc ghi nhớ đúng quy tắc không chỉ giúp bạn tránh bị phạm luật mà còn tận dụng cơ hội để giành lợi thế.
Luật bắt tốt qua đường là một trong những quy tắc đặc biệt trong cờ vua không thường xuyên xảy ra nhưng mang giá trị chiến thuật rất cao không chỉ giúp duy trì sự công bằng giữa các bên còn tạo ra những biến hóa sâu sắc trong thế trận. Việc hiểu rõ với vận dụng thành thạo quy tắc này sẽ giúp người chơi nâng cao kỹ năng đồng thời tránh những sai sót đáng tiếc trong quá trình thi đấu.