Trong đời sống khái niệm luật bù trừ không chỉ xuất hiện trong kinh tế, tài chính còn mang tính biểu tượng trong các mối quan hệ tình cảm. Từ nguyên lý giao dịch trong lĩnh vực ngân hàng, thị trường chứng khoán đến những điều giản dị trong tình yêu hàng ngày bù trừ luôn là cách con người tìm kiếm sự cân bằng. Hiểu đúng về luật bù trừ giúp ta điều chỉnh hành vi ra quyết định hợp lý với xây dựng các mối quan hệ bền vững hơn cả trong công việc lẫn cuộc sống riêng tư.
Luật bù trừ trong kinh tế và pháp lý
Trong lĩnh vực kinh tế đặc biệt là tài chính ngân hàng và kế toán luật bù trừ thể hiện qua việc cho phép hai khoản nợ giữa hai bên được khấu trừ lẫn nhau. Thay vì thanh toán riêng rẽ từng khoản các bên có thể đồng thuận thực hiện bù trừ để giảm thiểu số lượng giao dịch tiết kiệm thời gian và chi phí xử lý.
Một ví dụ thường gặp là khi hai công ty vừa là khách hàng vừa là nhà cung cấp cho nhau. Công ty A nợ công ty B một khoản tiền cho dịch vụ vận chuyển, trong khi công ty B lại đang nợ công ty A chi phí sản phẩm. Nếu hai bên thống nhất thì họ có thể bù trừ công nợ và chỉ thanh toán phần chênh lệch chính là cơ chế bù trừ tự nguyện giữa các bên có quan hệ giao dịch qua lại.
Ở cấp độ vĩ mô hơn bù trừ là quy trình bắt buộc trong hệ thống thanh toán bù trừ của ngân hàng nhà nước và thị trường tài chính. Các tổ chức tài chính khi giao dịch với nhau phải trải qua quá trình này để đảm bảo mọi khoản tiền đến đi đều được kiểm soát chặt chẽ. Nhờ đó rủi ro về thanh khoản gian lận với đổ vỡ dây chuyền được hạn chế đáng kể.
Pháp luật Việt Nam cũng có những quy định rõ ràng về bù trừ. Ví dụ trong Bộ luật Dân sự quy định về cấn trừ nghĩa vụ cho phép khi hai bên cùng có nghĩa vụ tài sản với nhau, nếu đủ điều kiện có thể thực hiện bù trừ. Giúp đơn giản hóa quá trình thanh toán đồng thời tạo sự linh hoạt trong quản lý dòng tiền.
Ý nghĩa ẩn dụ của luật bù trừ trong tình yêu
Từ góc nhìn xã hội nhiều người sử dụng khái niệm luật bù trừ như một cách lý giải sự cân bằng trong các mối quan hệ tình cảm. Người ta thường nói không ai hoàn hảo vì thế khi yêu nhau mỗi người sẽ có điểm mạnh bù lại cho điểm yếu của người kia. Có người khéo ăn nói nhưng nóng tính, người kia lại điềm đạm, nhẫn nại. Có người giỏi kiếm tiền nhưng vụng về trong chuyện chăm sóc gia đình, người còn lại âm thầm gánh vác những việc nhỏ để giữ gìn tổ ấm.
Bù trừ trong tình yêu không có công thức cụ thể nhưng luôn vận hành dựa trên sự tự nguyện thấu hiểu tôn trọng lẫn nhau. Một người cho đi nhiều hơn trong một việc không có nghĩa họ chịu thiệt bởi ở phương diện khác có thể họ đang được nhận lại. Có cặp đôi chênh lệch tuổi tác, học vấn, xuất thân nhưng vẫn sống hạnh phúc vì tìm thấy điểm chung lớn hơn cả là sự quan tâm đồng hành lâu dài.
Không ít người cho rằng tình yêu đích thực là nơi không cần ai phải bù đắp cho ai cả. Tuy nhiên thực tế đời sống luôn đầy những thiếu sót nhỏ cần được lấp đầy bằng sự cảm thông. Chính luật bù trừ trong tình yêu theo nghĩa tích cực là một lời nhắc rằng không ai hoàn hảo nhưng nếu sẵn sàng học cách yêu thương theo cách người kia cần ta đang tạo ra một mối quan hệ công bằng bền vững.
Khi bù trừ trở thành gánh nặng
Dù mang nhiều ý nghĩa tích cực bù trừ nếu bị hiểu sai hoặc lạm dụng sẽ dễ dẫn đến mất cân bằng. Trong kinh tế một bên luôn phải gánh phần nghĩa vụ lớn hơn mà không có cơ chế công bằng sẽ dễ dẫn tới tranh chấp kiện tụng. Trong tình cảm cũng vậy khi một người luôn hy sinh luôn chịu đựng luôn nhún nhường, còn người kia lại vô tâm hoặc xem đó là điều hiển nhiên, thì mối quan hệ dần mất đi sự công bằng và lòng tin.
Bù trừ chỉ thực sự có giá trị khi cả hai bên đều ý thức được vai trò của mình chủ động tạo ra sự bù đắp cần thiết. Một mối quan hệ lành mạnh không bắt buộc phải hoàn hảo từng chi tiết, nhưng luôn cần sự nỗ lực từ cả hai phía để giữ thăng bằng. Khi một bên mệt mỏi hoặc cảm thấy bị lợi dụng đó là dấu hiệu cho thấy sự bù trừ đã lệch khỏi ý nghĩa vốn có của nó.
Cân bằng giữa cho với nhận
Cả trong kinh tế lẫn tình yêu bù trừ đều hướng tới mục tiêu tối thượng là tạo ra sự cân bằng. Không ai muốn là người luôn phải cho đi mà không được nhận lại nhưng cũng không nên quá tính toán rạch ròi trong từng hành động. Quan trọng nhất là cả hai bên đều cảm thấy được tôn trọng được thấu hiểu mà không ai phải chịu thiệt lâu dài.
Để làm được điều đó cần sự giao tiếp chân thành. Nói rõ mong muốn, giới hạn, khó khăn và cảm xúc của mình là bước đầu để cả hai cùng hiểu với điều chỉnh. Trong kinh tế đó là bản hợp đồng rõ ràng. Trong tình yêu đó là cuộc trò chuyện mở tôn trọng lẫn nhau.
Khi cả hai bên cùng nhìn về một hướng cùng nỗ lực hoàn thiện mình bù đắp cho nhau bằng sự chủ động luật bù trừ sẽ phát huy tác dụng tích cực nhất. Nó không còn là phép toán của nghĩa vụ mà trở thành ngôn ngữ của tình thương.
Luật bù trừ dù được hiểu theo nghĩa pháp lý hay tình cảm đều thể hiện một nguyên lý phổ quát của cuộc sống là sự cân bằng là nỗ lực không ngừng của con người để dung hòa khác biệt khắc phục thiếu sót hướng đến hài hòa. Trong kinh tế đó là cách để các tổ chức vận hành ổn định. Trong tình yêu đó là nghệ thuật giữ lửa bằng sự sẻ chia thấu hiểu.
Không ai sinh ra đã hợp nhau hoàn toàn. Nhưng bằng cách bù đắp cho nhau đúng lúc đúng cách nên mỗi người đều có thể trở thành phiên bản tốt hơn trong mắt người kia. Và chính điều đó làm nên một mối quan hệ có chiều sâu có sự phát triển có khả năng vượt qua những thử thách lâu dài.