Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa cạnh tranh giữa các quốc gia và doanh nghiệp ngày càng khốc liệt. Một trong những hình thức cạnh tranh không lành mạnh thường gặp là bán phá giá tức là khi một quốc gia hay doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa sang nước khác với mức giá thấp hơn giá bán tại thị trường nội địa hay thấp hơn giá thành sản xuất. Hành vi này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành sản xuất trong nước của quốc gia nhập khẩu. Để đối phó nhiều quốc gia ban hành luật chống bán phá giá nhằm bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp và người lao động trong nước. Việt Nam và Hoa Kỳ là hai ví dụ tiêu biểu có những quy định chặt chẽ về lĩnh vực này. Bài viết sau sẽ giúp người đọc hiểu rõ khái niệm luật chống bán phá giá, cách vận hành và vai trò của nó trong thực tiễn.
Khái niệm luật chống bán phá giá
Luật chống bán phá giá là một bộ phận của pháp luật thương mại quốc tế quy định việc áp dụng các biện pháp thuế bổ sung đối với hàng hóa nhập khẩu có dấu hiệu bán phá giá. Mục tiêu là bảo vệ ngành sản xuất nội địa khỏi thiệt hại do hàng hóa nước ngoài bán với giá không công bằng.
Để một sản phẩm bị coi là bán phá giá cần thỏa mãn ba điều kiện. Thứ nhất hàng nhập khẩu bị bán với giá thấp hơn giá thông thường của nó tại nước xuất khẩu. Thứ hai ngành sản xuất trong nước bị thiệt hại hay đe dọa thiệt hại đáng kể. Thứ ba có mối quan hệ nhân quả giữa việc bán phá giá với thiệt hại của ngành trong nước. Khi các điều kiện này được chứng minh thì cơ quan chức năng của quốc gia nhập khẩu có thể áp dụng mức thuế chống bán phá giá để bù đắp phần chênh lệch.
Luật chống bán phá giá tại Việt Nam
Tại Việt Nam luật chống bán phá giá được quy định trong Luật Quản lý ngoại thương và các văn bản hướng dẫn liên quan. Cơ quan chủ trì điều tra là Bộ Công Thương. Một vụ việc chống bán phá giá bắt đầu từ yêu cầu của ngành sản xuất nội địa chiếm ít nhất 25 phần trăm sản lượng sản phẩm tương ứng. Hồ sơ phải trình bày rõ về hành vi bán phá giá, mức độ thiệt hại và bằng chứng cụ thể.
Sau khi tiếp nhận hồ sơ cơ quan điều tra sẽ đánh giá sơ bộ có thể ra quyết định điều tra chính thức. Trong quá trình này các bên liên quan bao gồm doanh nghiệp trong nước, doanh nghiệp nước ngoài và cơ quan đại diện thương mại có quyền nêu ý kiến cung cấp tài liệu tham gia phiên điều trần. Nếu xác định có hành vi bán phá giá Việt Nam có thể áp dụng thuế tạm thời trong thời hạn không quá 120 ngày có thể gia hạn tối đa 60 ngày. Kết quả cuối cùng sẽ quyết định mức thuế chính thức có hiệu lực trong vòng 5 năm có thể gia hạn.
Một ví dụ điển hình là vụ áp thuế chống bán phá giá đối với thép mạ kẽm nhập khẩu từ Trung Quốc và Hàn Quốc. Qua điều tra cơ quan chức năng xác định có hành vi bán phá giá với biên độ từ 3 phần trăm đến hơn 20 phần trăm. Kết quả là Việt Nam đã áp dụng thuế nhập khẩu bổ sung tương ứng để bảo vệ doanh nghiệp nội địa ổn định ngành thép.
Luật chống bán phá giá tại Hoa Kỳ
Hoa Kỳ là một trong những quốc gia có hệ thống luật chống bán phá giá phát triển sớm với chặt chẽ nhất thế giới. Luật được quản lý bởi hai cơ quan chính là Bộ Thương mại và Ủy ban Thương mại Quốc tế. Bộ Thương mại chịu trách nhiệm xác định có hay không hành vi bán phá giá và tính toán biên độ. Trong khi đó Ủy ban Thương mại Quốc tế xem xét mức độ thiệt hại đối với ngành sản xuất trong nước.
Quy trình điều tra của Mỹ bắt đầu từ đơn khiếu nại của ngành công nghiệp nội địa. Sau khi xác nhận đơn đủ điều kiện, cơ quan điều tra tiến hành điều tra sơ bộ có thể ban hành biện pháp tạm thời. Kết quả điều tra cuối cùng được sử dụng để ban hành thuế chống bán phá giá chính thức có thể áp dụng trong thời gian dài được rà soát định kỳ.
Hoa Kỳ thường xuyên áp dụng biện pháp này trong các vụ việc liên quan đến thép, nhôm, máy móc, hóa chất và hàng tiêu dùng. Giúp ngành công nghiệp Mỹ giữ được thị phần trong nước duy trì năng lực sản xuất hạn chế ảnh hưởng tiêu cực từ hàng nhập khẩu giá rẻ.
So sánh giữa Việt Nam và Hoa Kỳ
Mặc dù có sự khác biệt về thể chế và trình tự pháp lý nhưng cả Việt Nam và Hoa Kỳ đều tuân theo nguyên tắc chung của Tổ chức Thương mại Thế giới. Cả hai quốc gia đều yêu cầu ba yếu tố chính gồm có hành vi bán phá giá, thiệt hại thực tế và mối quan hệ nhân quả.
Tuy nhiên, ở Hoa Kỳ, quy trình điều tra thường chi tiết chặt chẽ hơn do hệ thống kiểm tra được tổ chức chuyên biệt có tính độc lập cao. Việt Nam trong những năm gần đây đã cải thiện đáng kể về chuyên môn và năng lực điều tra với nhiều vụ kiện thành công trong ngành thép, nhôm và hàng tiêu dùng.
Một điểm khác biệt đáng chú ý là Mỹ thường sử dụng phương pháp tính giá dựa trên giá thành sản xuất và lợi nhuận hợp lý trong khi Việt Nam đôi khi áp dụng phương pháp so sánh giá xuất khẩu với giá bán tại thị trường nội địa nước xuất khẩu.
Vai trò của luật chống bán phá giá
Luật chống bán phá giá không chỉ giúp bảo vệ ngành sản xuất nội địa mà còn đóng vai trò điều tiết thương mại tạo môi trường cạnh tranh công bằng giữa các doanh nghiệp trong và ngoài nước. Khi không có luật này các doanh nghiệp nội địa có thể bị chèn ép đến mức phải đóng cửa hay thu hẹp quy mô.
Ngoài ra còn khuyến khích doanh nghiệp trong nước nâng cao năng lực sản xuất tăng cường quản trị cải thiện chất lượng sản phẩm để cạnh tranh lành mạnh trên thị trường quốc tế. Về lâu dài luật chống bán phá giá góp phần tạo ra sự phát triển bền vững cho nền kinh tế đảm bảo an ninh thương mại quốc gia.
Trong một thế giới mà cạnh tranh thương mại ngày càng khốc liệt luật chống bán phá giá là công cụ cần thiết để bảo vệ lợi ích quốc gia duy trì sự phát triển bền vững của ngành sản xuất trong nước. Dù ở Việt Nam hay Hoa Kỳ thì luật này đều đóng vai trò quan trọng tạo nên một môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch có trách nhiệm. Người tiêu dùng, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách cần nhận thức rõ vai trò của luật chống bán phá giá để cùng nhau xây dựng nền kinh tế vững mạnh chủ động hội nhập cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường quốc tế.