Trong hành trình sống của mỗi con người quyền được là chính mình là điều thiêng liêng cần được pháp luật bảo vệ. Với người chuyển giới khát vọng sống đúng với bản dạng giới của mình không chỉ là nhu cầu cá nhân còn là quyền con người cơ bản. Tại Việt Nam dù Bộ luật Dân sự 2015 đã ghi nhận chuyển đổi giới tính nhưng đến nay vẫn chưa có luật chuyên ngành điều chỉnh. Trong những năm gần đây một dự thảo luật chuyển đổi giới tính đã được xây dựng thu hút sự quan tâm của cộng đồng với các nhà làm luật. Bài viết này sẽ giới thiệu tổng quan về dự thảo luật chuyển đổi giới tính ý nghĩa pháp lý những thách thức với kỳ vọng từ thực tiễn.
Bước tiến từ Bộ luật Dân sự đến nhu cầu có luật chuyên ngành
Bộ luật Dân sự năm 2015 là văn bản pháp lý đầu tiên tại Việt Nam ghi nhận quyền được thay đổi giới tính sau khi thực hiện can thiệp y học. Tuy nhiên do chưa có luật chuyên ngành hướng dẫn nên người chuyển giới vẫn gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện quyền này. Cụ thể là chưa có quy trình chuẩn về can thiệp y học chưa có hướng dẫn thay đổi hộ tịch giấy tờ tùy thân cũng như các quyền dân sự xã hội theo giới tính mới.
Trong khi đó nhu cầu thực tế là rất rõ ràng. Hàng ngàn người chuyển giới tại Việt Nam hiện đang sống trong trạng thái pháp lý không rõ ràng khiến họ gặp nhiều cản trở trong học tập lao động y tế bảo hiểm và các giao dịch hành chính khác. Do đó việc xây dựng một đạo luật chuyên biệt không chỉ là yêu cầu về quyền con người mà còn là bước đi tất yếu để hoàn thiện hệ thống pháp luật.
Dự thảo luật chuyển đổi giới tính những điểm nổi bật
Dự thảo luật chuyển đổi giới tính do Bộ Y tế xây dựng bước đầu đã được công bố để lấy ý kiến rộng rãi. Dự thảo đưa ra một số nội dung quan trọng nhằm bảo đảm quyền lợi và trách nhiệm của người chuyển giới cũng như hướng dẫn cụ thể quy trình chuyển đổi giới tính.
Một trong những nội dung nổi bật là xác định rõ độ tuổi đủ điều kiện chuyển giới. Theo đó người từ đủ 18 tuổi trở lên có quyền thực hiện chuyển giới sau khi đã trải qua quá trình tư vấn y tế tâm lý và hoàn tất các bước can thiệp cần thiết. Đối với người từ 16 đến dưới 18 tuổi cần có sự đồng ý của người giám hộ và được đánh giá kỹ lưỡng về tình trạng tâm thần thể chất và bản dạng giới.
Dự thảo cũng đề cập chi tiết đến các phương pháp can thiệp y học bao gồm sử dụng nội tiết tố phẫu thuật tạo hình bộ phận sinh dục và các biện pháp khác. Tùy theo lựa chọn cá nhân và chỉ định y tế người chuyển giới có thể thực hiện một hoặc nhiều phương pháp để đạt được bản dạng giới mong muốn.
Đặc biệt sau khi hoàn tất chuyển đổi giới tính người đó sẽ được cấp giấy xác nhận giới tính mới. Giấy tờ này là căn cứ để thực hiện thay đổi hộ tịch và các giấy tờ tùy thân khác như chứng minh nhân dân hộ chiếu bằng cấp. Việc này giúp họ sống đúng với giới tính được công nhận cả về sinh học và pháp lý.
Những thách thức trong quá trình xây dựng và ban hành luật
Mặc dù có nhiều tiến bộ nhưng quá trình xây dựng và thông qua luật chuyển đổi giới tính vẫn đang gặp phải không ít thách thức. Một trong những khó khăn lớn nhất là vấn đề nhận thức trong xã hội. Vẫn còn nhiều định kiến và kỳ thị đối với người chuyển giới khiến việc tiếp cận thông tin y tế pháp lý trở nên khó khăn hơn.
Thứ hai là tính phức tạp của quy trình chuyển đổi giới tính đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều lĩnh vực như y tế tư pháp hành chính và giáo dục. Hiện nay Việt Nam chưa có hệ thống y tế chuyên biệt phục vụ người chuyển giới khiến chi phí và chất lượng điều trị không ổn định. Nhiều người phải ra nước ngoài để thực hiện can thiệp y học nhưng lại không được công nhận khi trở về.
Thứ ba là vấn đề bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân của người chuyển giới. Nếu không có quy định chặt chẽ nguy cơ bị phân biệt đối xử hoặc tiết lộ thông tin nhạy cảm sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống và sự an toàn của họ.
Ý nghĩa xã hội và nhân văn của luật chuyển đổi giới tính
Nếu được thông qua luật chuyển đổi giới tính sẽ có ý nghĩa rất lớn về mặt xã hội và nhân văn. Trước hết đó là sự khẳng định rõ ràng rằng người chuyển giới có quyền sống đúng với bản dạng giới của mình và được pháp luật bảo vệ như bất kỳ công dân nào khác.
Thứ hai luật sẽ tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan chức năng xây dựng cơ chế hỗ trợ người chuyển giới trong các lĩnh vực như y tế tư pháp hành chính giáo dục việc làm. Khi có pháp luật rõ ràng họ sẽ được tiếp cận các dịch vụ một cách minh bạch và công bằng.
Thứ ba luật góp phần thay đổi nhận thức xã hội về sự đa dạng giới từ đó thúc đẩy sự khoan dung và bình đẳng. Việc công nhận và bảo vệ người chuyển giới không chỉ giúp cá nhân họ hạnh phúc mà còn phản ánh trình độ tiến bộ của xã hội trong việc đảm bảo quyền con người.
Kỳ vọng trong thời gian tới
Hiện nay dự thảo luật chuyển đổi giới tính đã được hoàn thiện ở mức cơ bản nhưng chưa được đưa vào chương trình thông qua của Quốc hội. Tuy nhiên cộng đồng chuyển giới và các tổ chức xã hội vẫn đang tích cực vận động để luật sớm được đưa trở lại chương trình nghị sự. Nhiều tổ chức quốc tế cũng bày tỏ sự ủng hộ và sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong quá trình xây dựng hệ thống pháp luật phù hợp với tiêu chuẩn nhân quyền toàn cầu.
Trong thời gian tới cần tiếp tục lấy ý kiến chuyên gia bác sĩ luật sư và người chuyển giới để hoàn thiện dự thảo bảo đảm tính khả thi và nhân văn. Đồng thời cần đầu tư vào đào tạo đội ngũ y tế và hành chính đủ năng lực tiếp nhận và hỗ trợ người chuyển giới theo đúng quy định của luật.
Luật chuyển đổi giới tính không chỉ là một văn bản pháp lý còn là bước tiến dài trên con đường công nhận bảo vệ quyền con người tại Việt Nam. Trong bối cảnh toàn cầu đang thúc đẩy bình đẳng giới với đa dạng giới tính việc ban hành luật này sẽ đưa Việt Nam tiệm cận với chuẩn mực tiến bộ thế giới. Quan trọng hơn hết là hàng ngàn người chuyển giới tại Việt Nam sẽ có cơ hội sống đúng với chính mình trong một môi trường pháp lý minh bạch an toàn đầy tôn trọng. Đây là lúc để cộng đồng và nhà nước cùng hành động vì một xã hội công bằng hơn cho tất cả mọi người.