Trong tiến trình phát triển hội nhập kinh tế quốc tế, việc hình thành các đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt hay còn gọi là đặc khu kinh tế đã trở thành chiến lược phát triển quan trọng của nhiều quốc gia. Mục tiêu là thu hút đầu tư đổi mới quản lý từ đó tạo ra động lực tăng trưởng vượt trội cho các vùng kinh tế trọng điểm. Việt Nam không nằm ngoài xu hướng đó. Năm 2018 Dự thảo Luật đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt lần đầu được trình lên Quốc hội với kỳ vọng xây dựng ba đặc khu tại Vân Đồn, Bắc Vân Phong và Phú Quốc.
Tuy nhiên dự thảo đã vấp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ từ dư luận đặc biệt xoay quanh quy định cho phép thuê đất tối đa đến 99 năm. Cuộc tranh luận kéo dài căng thẳng đã dẫn đến tạm hoãn thông qua luật này. Bài viết dưới đây sẽ trình bày khái quát về nội dung của dự luật làm rõ vấn đề thuê đất 99 năm với cả phân tích các ý kiến trái chiều xoay quanh vấn đề này.
Nội dung chính của Dự thảo Luật đặc khu 2018
Theo nội dung ban đầu của dự luật, đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt là mô hình có tính chất thử nghiệm tổ chức theo một thiết chế hành chính riêng biệt chịu sự quản lý trực tiếp của chính quyền cấp tỉnh. Các đặc khu này được kỳ vọng sẽ trở thành trung tâm tài chính, công nghệ, du lịch và dịch vụ mang tầm khu vực thu hút đầu tư trong và ngoài nước bằng các cơ chế chính sách đặc biệt chưa từng áp dụng trước đây.
Dự thảo đề xuất thành lập ba đặc khu kinh tế gồm Vân Đồn thuộc tỉnh Quảng Ninh, Bắc Vân Phong thuộc tỉnh Khánh Hòa và Phú Quốc thuộc tỉnh Kiên Giang. Đều là những địa phương có vị trí chiến lược, tiềm năng phát triển lớn được chọn để thí điểm mô hình đặc khu.
Một trong những điểm đáng chú ý nhất của dự thảo là quy định cho phép thời hạn sử dụng đất trong các đặc khu kéo dài tới 70 năm trong trường hợp đặc biệt có thể lên đến 99 năm. Áp dụng đối với một số dự án đầu tư lớn có tác động sâu rộng đến sự phát triển kinh tế xã hội được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận.
Tranh luận về quy định cho thuê đất 99 năm
Chính điều khoản về thời hạn thuê đất 99 năm đã thổi bùng lên làn sóng tranh luận gay gắt trong dư luận. Nhiều người cho rằng quy định này tiềm ẩn nguy cơ mất chủ quyền nhất là khi nhà đầu tư đến từ các quốc gia có lịch sử tranh chấp lãnh thổ với Việt Nam có thể thông qua hình thức thuê đất dài hạn để chiếm giữ đất đai trong thời gian rất dài.
Một luồng ý kiến khác cho rằng việc mở rộng thời hạn thuê đất là cần thiết nếu muốn cạnh tranh trong thu hút đầu tư. Các quốc gia khác như Trung Quốc, Singapore, Hàn Quốc đều có những đặc khu với cơ chế cho thuê đất dài hạn tương tự. Khi nhà đầu tư bỏ ra số vốn lớn, họ cần một khung pháp lý đủ ổn định và thời gian đủ dài để hoàn vốn với thu lợi nhuận. Tuy nhiên nếu áp dụng một cách không kiểm soát thì việc kéo dài thời gian thuê đất dễ dẫn đến hậu quả lâu dài nhất là ở những khu vực nhạy cảm về địa chính trị.
Nhiều đại biểu Quốc hội cũng lên tiếng đề nghị xem xét lại điều khoản này yêu cầu làm rõ tiêu chí thế nào là trường hợp đặc biệt được thuê đến 99 năm, ai có thẩm quyền quyết định và cơ chế giám sát ra sao. Một số ý kiến đề nghị bỏ hẳn quy định 99 năm giữ nguyên thời hạn tối đa là 70 năm như hiện hành đối với các khu công nghiệp, khu kinh tế khác trong cả nước.
Phản ứng của xã hội tác động đến tiến trình thông qua
Ngay sau khi dự luật được đưa ra thảo luận, nhiều tầng lớp nhân dân đã thể hiện sự lo ngại sâu sắc. Trên mạng xã hội, các diễn đàn, báo chí và cả ngoài đường phố không ít người dân đã lên tiếng phản đối quy định cho thuê đất 99 năm. Một số cuộc biểu tình đã diễn ra ở nhiều địa phương thể hiện sự bất bình trước nguy cơ mà họ cho là mất đất mất chủ quyền.
Trước áp lực từ dư luận ngày 9 tháng 6 năm 2018 Chính phủ đã gửi văn bản đề nghị Quốc hội hoãn việc thông qua Luật đặc khu để có thêm thời gian nghiên cứu chỉnh lý. Dự luật sau đó được đưa ra khỏi chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2019 và đến nay vẫn chưa được đưa trở lại.
Việc tạm dừng dự thảo Luật đặc khu là một minh chứng rõ ràng cho sự lắng nghe từ phía cơ quan lập pháp trước ý kiến của người dân. Tuy nhiên cũng đặt ra câu hỏi lớn về cách thức xây dựng luật cùng quá trình tham vấn công chúng cũng như việc dự báo tác động xã hội của các chính sách lớn.
Hướng đi nào cho đặc khu trong tương lai
Dù dự luật bị hoãn nhưng ý tưởng thành lập đặc khu kinh tế chưa từng bị gác lại hoàn toàn. Trên thực tế nhiều chính sách ưu đãi đầu tư vẫn đang được áp dụng tại Vân Đồn, Phú Quốc và một số địa phương khác nhằm thử nghiệm các cơ chế gần giống với đặc khu. Một số chuyên gia cho rằng thay vì thông qua một đạo luật riêng có thể tiến hành thí điểm theo các nghị định, quyết định của Thủ tướng để vừa đảm bảo linh hoạt vừa tránh tạo ra lo ngại trong dư luận.
Nếu tiếp tục theo đuổi mô hình đặc khu thì Việt Nam cần xây dựng một khung pháp lý minh bạch chặt chẽ, đặc biệt trong các vấn đề về đất đai với đầu tư nước ngoài cả cơ chế kiểm soát quyền lực bảo đảm quốc phòng an ninh. Đồng thời việc truyền thông rõ ràng đến người dân về mục tiêu, cơ chế cùng lợi ích của đặc khu là điều cần thiết để tạo sự đồng thuận xã hội.
Dự thảo Luật đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt năm 2018 là một nỗ lực lớn trong chiến lược cải cách thể chế thu hút đầu tư thúc đẩy tăng trưởng tại các địa phương chiến lược. Tuy nhiên những quy định chưa được làm rõ đặc biệt là về thời hạn thuê đất lên đến 99 năm đã tạo ra làn sóng phản đối mạnh mẽ từ xã hội làm chậm lại tiến trình xây dựng luật.