Giáo dục nghề nghiệp là một phần thiết yếu trong hệ thống giáo dục quốc dân góp phần trực tiếp vào cung cấp nguồn nhân lực có tay nghề cho thị trường lao động. Trong đó Luật dạy nghề đóng vai trò là khung pháp lý quan trọng điều chỉnh toàn bộ hoạt động tổ chức với quản lý đào tạo cả kiểm định chất lượng trong lĩnh vực nghề nghiệp. Trải qua nhiều lần sửa đổi luật dạy nghề đã và đang từng bước hoàn thiện để phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế xã hội trong từng giai đoạn.
Luật dạy nghề là gì
Luật dạy nghề là văn bản pháp lý do Quốc hội ban hành nhằm điều chỉnh các vấn đề liên quan đến tổ chức và hoạt động của các cơ sở dạy nghề, quyền và nghĩa vụ của người học, người dạy và các tổ chức cá nhân có liên quan. Luật cũng đưa ra các quy định về chương trình đào tạo, tiêu chuẩn chất lượng, kiểm định và chính sách hỗ trợ nhằm phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp.
Thuật ngữ dạy nghề từng được sử dụng phổ biến cho đến năm 2014, khi Quốc hội thông qua Luật Giáo dục nghề nghiệp. Từ đó thuật ngữ giáo dục nghề nghiệp chính thức thay thế khái niệm dạy nghề trong các văn bản pháp luật bao trùm cả các trình độ sơ cấp, trung cấp và cao đẳng nghề.
Lịch sử phát triển của luật dạy nghề
Lần đầu tiên, Luật dạy nghề được ban hành vào năm 2006 nhằm đáp ứng nhu cầu tổ chức và quản lý hệ thống đào tạo nghề trong giai đoạn hội nhập kinh tế. Luật 2006 quy định chi tiết về điều kiện mở trường nghề, tiêu chuẩn giảng viên, chương trình đào tạo và quyền lợi của người học nghề.
Đến năm 2014 nhận thấy nhu cầu phát triển đồng bộ hơn, Quốc hội thông qua Luật Giáo dục nghề nghiệp thay thế hoàn toàn Luật dạy nghề 2006. Luật 2014 mở rộng phạm vi điều chỉnh bao gồm cả hoạt động đào tạo nghề dưới hình thức liên thông liên kết với các cơ sở giáo dục phổ thông và đại học. Luật cũng nâng cao quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp chú trọng kiểm định chất lượng và đẩy mạnh hợp tác quốc tế.
Hiện nay, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội đang xây dựng dự thảo sửa đổi luật giáo dục nghề nghiệp để cập nhật các yêu cầu mới như tích hợp giáo dục phổ thông với nghề tăng cường tính linh hoạt cải thiện chính sách tài chính cho người học.
Các nguyên tắc cơ bản của luật dạy nghề
Từ nội dung của luật năm 2006 với 2014 dự thảo sửa đổi có thể rút ra một số nguyên tắc pháp lý quan trọng sau đây
Nguyên tắc đa dạng hóa hình thức đào tạo. Luật cho phép triển khai dạy nghề chính quy, không chính quy, tại chức, học từ xa và học tại doanh nghiệp nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người học.
Nguyên tắc đảm bảo chất lượng. Mọi cơ sở dạy nghề phải đáp ứng các tiêu chí về cơ sở vật chất, giáo trình, giảng viên và có hệ thống kiểm định chất lượng độc lập để đảm bảo hiệu quả đào tạo.
Nguyên tắc minh bạch và công khai. Cơ sở dạy nghề phải công bố công khai các thông tin về chương trình học, học phí, nội dung kiểm định và cam kết chất lượng đầu ra.
Nguyên tắc công bằng và bình đẳng. Luật đặc biệt quan tâm đến người yếu thế tạo điều kiện học nghề cho người khuyết tật, học sinh vùng sâu vùng xa, dân tộc thiểu số và người chưa có điều kiện học đại học.
Nguyên tắc xã hội hóa. Khuyến khích các tổ chức ngoài công lập tham gia vào hệ thống dạy nghề thúc đẩy hợp tác giữa nhà nước và doanh nghiệp tạo nguồn lực đa dạng cho phát triển giáo dục nghề nghiệp.
Nguyên tắc phù hợp quốc tế. Khi Việt Nam ký kết các điều ước quốc tế về giáo dục nghề nghiệp, các quy định trong luật phải được điều chỉnh sao cho phù hợp tạo điều kiện để bằng cấp được công nhận rộng rãi.
Những điểm mới trong luật hiện hành
So với luật cũ, luật giáo dục nghề nghiệp hiện nay có nhiều đổi mới phù hợp với xu hướng thực tiễn
Mở rộng liên thông trình độ. Người học nghề có thể tiếp tục học lên đại học qua các chương trình liên kết với trường đại học không còn bị giới hạn trong khung nghề riêng biệt như trước.
Tăng cường tự chủ cho cơ sở đào tạo. Các trường nghề được quyền chủ động xây dựng chương trình đào tạo tự quyết định mức học phí và tự chủ trong tuyển dụng nhân sự miễn là đáp ứng chuẩn đầu ra theo quy định của Nhà nước.
Thúc đẩy hợp tác quốc tế. Nhiều chương trình đào tạo hiện nay đã liên kết với các trường nghề nước ngoài giúp học viên được cấp bằng nghề có giá trị quốc tế và có thể làm việc tại nước ngoài.
Hệ thống kiểm định độc lập. Luật yêu cầu tất cả các cơ sở giáo dục nghề nghiệp phải được đánh giá định kỳ bởi các tổ chức kiểm định độc lập nhằm đảm bảo chất lượng giảng dạy và đầu ra.
Chính sách học bổng và vay vốn. Người học nghề được hưởng nhiều chính sách hỗ trợ như miễn giảm học phí, học bổng, vay vốn ưu đãi, đặc biệt là những ngành nghề thuộc danh mục khuyến khích đào tạo.
Ý nghĩa thực tiễn của luật dạy nghề
Luật dạy nghề không chỉ là công cụ quản lý hành chính mà còn góp phần quan trọng vào việc định hình hệ thống nhân lực quốc gia. Nhờ có luật mà hoạt động đào tạo nghề được chuẩn hóa đảm bảo chất lượng hướng tới thị trường lao động thực tế.
Với vai trò ngày càng lớn của giáo dục nghề nghiệp trong phát triển kinh tế, việc nắm vững các quy định của luật sẽ giúp cơ sở đào tạo triển khai chương trình hiệu quả, đồng thời giúp người học nắm bắt được quyền lợi của mình và lựa chọn đúng con đường phát triển nghề nghiệp.
Luật cũng là cơ sở để Nhà nước hoạch định chính sách xây dựng chiến lược phát triển nhân lực dài hạn đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa với hội nhập quốc tế.
Luật dạy nghề là một trong những nền tảng pháp lý quan trọng của hệ thống giáo dục Việt Nam. Qua từng giai đoạn phát triển luật ngày càng hoàn thiện phù hợp với nhu cầu thực tế và xu hướng toàn cầu. Với những nguyên tắc rõ ràng và chính sách hỗ trợ cụ thể, luật dạy nghề không chỉ đảm bảo quyền lợi cho người học còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững.