Ngành điện ảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới khi vai trò của pháp luật ngày càng được đặt đúng vị trí. Từ ngày 1 tháng 1 năm 2023 Luật Điện ảnh 2022 chính thức có hiệu lực thay thế cho văn bản cũ được ban hành từ năm 2006 sửa đổi năm 2009. Là kết quả của quá trình điều chỉnh chính sách nhằm thích nghi với bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng yêu cầu hội nhập quốc tế ngày càng cao với nhu cầu nội tại của nền công nghiệp sáng tạo. Bài viết này sẽ phân tích những điểm nổi bật của Luật Điện ảnh mới tác động đến ngành điện ảnh trong nước cùng triển vọng trong tương lai gần.
Từ luật cũ đến luật mới
Luật Điện ảnh 2006 từng đóng vai trò nền tảng trong giai đoạn phát triển sơ khai của điện ảnh hiện đại Việt Nam. Tuy nhiên sau hơn mười năm nhiều quy định đã không còn phù hợp với thực tế. Sự xuất hiện của nền tảng chiếu phim trực tuyến đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực truyền thông cùng với yêu cầu bảo vệ bản quyền kiểm duyệt nội dung số đã đặt ra yêu cầu cấp bách phải sửa đổi toàn diện luật.
Luật Điện ảnh 2022 được Quốc hội thông qua với nội dung toàn diện hơn bao quát đủ các yếu tố cấu thành nên một nền công nghiệp điện ảnh phát triển. Luật không chỉ tập trung vào sản xuất phổ biến phim như trước mà còn mở rộng phạm vi sang phân phối, chiếu phim trực tuyến, hợp tác quốc tế, đầu tư và các cơ chế hỗ trợ phát triển ngành.
Các khái niệm được mở rộng làm rõ
Luật mới đưa ra nhiều định nghĩa quan trọng nhằm định hướng rõ hơn cho hoạt động chuyên môn quản lý. Những khái niệm như công nghiệp điện ảnh, địa điểm chiếu phim công cộng, nền tảng phổ biến phim trên mạng được chính thức ghi nhận.
Việc định danh rõ ràng giúp cơ quan chức năng có căn cứ để xây dựng quy trình kiểm duyệt phân loại cấp phép phù hợp với từng loại hình. Đồng thời cũng giúp nhà làm phim, đơn vị phát hành và người dân hiểu rõ quyền nghĩa vụ của mình khi tham gia vào lĩnh vực điện ảnh.
Phân loại phim theo độ tuổi và nội dung cảnh báo
Một trong những thay đổi lớn là việc phân loại phim theo độ tuổi được quy định cụ thể. Luật yêu cầu tất cả phim trước khi phổ biến phải được phân loại theo các nhóm tuổi như dưới 13, dưới 16, dưới 18 và không giới hạn độ tuổi. Mỗi mức độ đều đi kèm tiêu chí nội dung cụ thể như mức độ bạo lực, tình dục, ngôn từ, yếu tố gây hoảng sợ.
Ngoài ra phim có nội dung gây tranh cãi hay có khả năng ảnh hưởng đến tâm lý người xem phải kèm theo cảnh báo phù hợp. Đây là bước đi cần thiết để nâng cao ý thức xã hội bảo vệ nhóm đối tượng dễ tổn thương như trẻ em đồng thời giúp người xem chủ động lựa chọn nội dung phù hợp với bản thân và gia đình.
Cơ chế hỗ trợ phát triển điện ảnh
Luật mới đưa ra nhiều chính sách hỗ trợ phát triển điện ảnh trong nước như hỗ trợ kinh phí cho sản xuất phim phục vụ nhiệm vụ chính trị, xã hội, phim cho trẻ em, phim vùng sâu vùng xa và phim dân tộc thiểu số. Bên cạnh đó các dự án có giá trị nghệ thuật cao có khả năng tham dự giải thưởng quốc tế cũng được xem xét hỗ trợ.
Ngoài nguồn ngân sách nhà nước luật khuyến khích xã hội hóa điện ảnh thông qua hình thức kêu gọi đầu tư, hợp tác công tư, tài trợ, quyên góp. Góp phần thúc đẩy sự đa dạng hóa trong hoạt động sản xuất mở rộng cơ hội cho các nhà làm phim độc lập.
Kiểm duyệt và phổ biến phim trên nền tảng số
Một điểm mới đáng chú ý là quy định cho phép các đơn vị phát hành được tự phân loại phim khi phổ biến trên nền tảng trực tuyến thay vì phải xin giấy phép như trước đây. Tuy nhiên họ phải chịu trách nhiệm về nội dung phải có cơ chế giám sát nội bộ tuân thủ các tiêu chí phân loại.
Nhà nước thực hiện phương thức hậu kiểm thay vì tiền kiểm. Điều này vừa tạo điều kiện thuận lợi cho đơn vị phát hành vừa yêu cầu tính chuyên nghiệp, minh bạch với đạo đức nghề nghiệp cao hơn.
Quy định này được xem là phù hợp với xu hướng toàn cầu, nơi mà ranh giới giữa phim chiếu rạp và phim chiếu mạng ngày càng mờ nhạt. Nó cũng giúp Việt Nam theo kịp tốc độ phát triển của các nền tảng số như YouTube, Netflix, TikTok hay các ứng dụng chiếu phim nội địa.
Quản lý hợp tác đầu tư quốc tế
Luật mới cho phép tổ chức, cá nhân nước ngoài đầu tư vào sản xuất phát hành phim tại Việt Nam nhưng không vượt quá tỷ lệ vốn sở hữu nhất định. Điều này vừa đảm bảo mở cửa hội nhập vừa giữ vững chủ quyền văn hóa bảo vệ lợi ích nội địa.
Ngoài ra việc quay phim có yếu tố nước ngoài trên lãnh thổ Việt Nam phải được cấp phép tuân thủ các quy định về an ninh, môi trường, đạo đức xã hội. Đây là biện pháp bảo vệ hình ảnh đất nước đồng thời tạo điều kiện quảng bá du lịch và văn hóa ra quốc tế.
Tác động đối với ngành điện ảnh
Luật Điện ảnh 2022 được kỳ vọng tạo nên cú hích lớn cho ngành điện ảnh Việt Nam. Với khung pháp lý rõ ràng, minh bạch và linh hoạt, các nhà làm phim có thêm niềm tin để đầu tư sáng tạo phát triển lâu dài.
Việc nhà nước cam kết hỗ trợ khuyến khích sáng tạo mở rộng không gian phát hành giúp thị trường điện ảnh trở nên năng động hơn. Từ đó tạo ra nhiều việc làm thu hút nhân tài nâng cao chất lượng sản phẩm.
Tuy nhiên thực thi luật cũng đặt ra không ít thách thức. Cần có hướng dẫn chi tiết, hệ thống kiểm soát hậu kiểm hiệu quả, cơ chế xử lý vi phạm nhanh chóng và công bằng. Đồng thời cần nâng cao nhận thức cộng đồng về quyền tiếp cận thông tin, đạo đức số và văn hóa thưởng thức.
Luật Điện ảnh 2022 đánh dấu bước chuyển mình quan trọng của ngành điện ảnh Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và công nghệ số bùng nổ. Với nhiều điểm mới phù hợp thực tiễn luật này tạo hành lang pháp lý thuận lợi để phát triển một nền điện ảnh hiện đại, giàu bản sắc có sức cạnh tranh quốc tế. Tuy nhiên để đạt được mục tiêu dài hạn cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng sáng tạo. Một nền điện ảnh vững mạnh không thể chỉ dựa vào nghệ thuật còn cần sự dẫn dắt từ pháp luật minh bạch, tiên tiến và nhân văn.