Trong một xã hội hiện đại nơi công nghệ phát triển nhanh chóng thì dữ liệu không gian địa lý đóng vai trò không thể thiếu. Không chỉ là công cụ hỗ trợ quy hoạch hạ tầng giao thông xây dựng mà bản đồ còn là yếu tố cốt lõi phục vụ quản lý đất đai an ninh quốc phòng phát triển kinh tế. Với tầm quan trọng như vậy việc xây dựng hành lang pháp lý cho hoạt động đo đạc bản đồ là yêu cầu bắt buộc. Luật Đo đạc và Bản đồ năm 2018 ra đời để đáp ứng nhu cầu đó tạo ra một hệ thống quản lý thống nhất hiện đại minh bạch về lĩnh vực này. Bài viết dưới đây sẽ trình bày rõ nội dung của luật cũng như những tác động thực tiễn định hướng phát triển trong thời gian tới.
Bối cảnh ra đời của luật
Trước khi có luật năm 2018 các hoạt động đo đạc và bản đồ tại Việt Nam được điều chỉnh rải rác qua nhiều văn bản dưới luật. Gây ra sự thiếu nhất quán trong quản lý dữ liệu không gian dẫn đến chồng chéo giữa các cơ quan bộ ngành và địa phương. Việc chia sẻ thông tin bị hạn chế làm giảm hiệu quả trong công tác quy hoạch và điều hành phát triển.
Trong khi đó nhu cầu sử dụng bản đồ ngày càng lớn cả về chiều rộng và chiều sâu. Từ những hoạt động hằng ngày như dẫn đường bản đồ du lịch cho đến các ứng dụng chuyên ngành như giám sát thiên tai lập quy hoạch hạ tầng hay quản lý tài nguyên thiên nhiên đều yêu cầu độ chính xác và cập nhật liên tục.
Luật Đo đạc và Bản đồ được Quốc hội thông qua năm 2018 và có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2019. Là văn bản pháp lý đầu tiên quy định toàn diện về hoạt động đo đạc và bản đồ tại Việt Nam.
Nội dung cơ bản của luật
Luật gồm chín chương với hơn sáu mươi điều quy định cụ thể về phạm vi hoạt động đo đạc bản đồ hệ thống tổ chức cơ quan quản lý yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật cấp phép hành nghề và xử lý vi phạm.
Một trong những điểm nổi bật là luật xác định rõ hai loại hoạt động chính là đo đạc cơ bản và đo đạc chuyên ngành. Đo đạc cơ bản bao gồm các công tác xây dựng hệ thống tọa độ quốc gia đo vẽ địa hình lập bản đồ địa chính biên giới hành chính. Là dữ liệu nền tảng phục vụ cho mọi lĩnh vực phát triển kinh tế xã hội. Trong khi đó đo đạc chuyên ngành là hoạt động đo đạc phục vụ mục tiêu cụ thể của từng lĩnh vực như xây dựng giao thông nông nghiệp môi trường.
Luật cũng yêu cầu xây dựng hạ tầng dữ liệu không gian quốc gia. Gồm bản đồ nền quốc gia bản đồ địa chính dữ liệu địa hình và các lớp thông tin chuyên đề được số hóa đồng bộ. Việc chia sẻ và khai thác dữ liệu sẽ thực hiện theo quy định để vừa đảm bảo tính minh bạch vừa bảo vệ an ninh thông tin.
Về quản lý hành nghề luật quy định tổ chức muốn hoạt động đo đạc bản đồ phải có giấy phép do Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp. Cá nhân thực hiện công việc kỹ thuật phải có chứng chỉ hành nghề phù hợp với trình độ và phạm vi chuyên môn. Nhằm bảo đảm năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp trong lĩnh vực đo đạc bản đồ.
Trách nhiệm của các bên liên quan
Luật phân định rõ trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc quản lý hoạt động đo đạc bản đồ. Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan đầu mối chịu trách nhiệm thống nhất về quản lý nhà nước xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật tổ chức kiểm tra thanh tra và xử lý vi phạm. Các bộ ngành và ủy ban nhân dân các cấp có trách nhiệm phối hợp trong việc triển khai thực hiện luật tại địa phương và lĩnh vực mình phụ trách.
Tổ chức cá nhân có liên quan đến hoạt động đo đạc bản đồ có nghĩa vụ tuân thủ quy định về kỹ thuật bảo mật dữ liệu không được cung cấp sử dụng bản đồ sai sự thật hoặc làm sai lệch vị trí địa lý. Là điểm quan trọng nhằm bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và tránh gây hiểu nhầm về đường biên giới hay địa giới hành chính.
Ngoài ra luật còn nêu rõ quyền lợi của người dân và tổ chức trong việc tiếp cận khai thác dữ liệu bản đồ theo đúng quy định của pháp luật. Tạo điều kiện để dữ liệu không gian địa lý thực sự phục vụ cộng đồng doanh nghiệp và các cơ quan nghiên cứu.
Những tác động thực tiễn
Sau hơn năm năm thực thi luật đã góp phần chuẩn hóa hoạt động đo đạc bản đồ trên cả nước. Hạ tầng dữ liệu không gian được xây dựng đồng bộ từ trung ương đến địa phương. Việc số hóa bản đồ giúp rút ngắn thời gian xử lý thông tin giảm chi phí đồng thời nâng cao độ chính xác và minh bạch trong quản lý nhà nước.
Nhiều bộ ngành đã ứng dụng dữ liệu không gian vào công tác quản lý như bản đồ quy hoạch đất đai bản đồ lũ lụt bản đồ giám sát ô nhiễm môi trường. Ở cấp địa phương các tỉnh thành đã có hệ thống bản đồ địa chính điện tử phục vụ quản lý đất đai cấp giấy chứng nhận xử lý tranh chấp.
Đặc biệt trong lĩnh vực giao thông xây dựng việc có bản đồ nền chính xác giúp kiểm soát chất lượng thiết kế hạ tầng hạn chế sai sót trong thi công. Bên cạnh đó các doanh nghiệp công nghệ cũng phát triển nhiều ứng dụng dựa trên dữ liệu bản đồ như định vị vận chuyển logistics du lịch thông minh.
Những thách thức và đề xuất hoàn thiện
Mặc dù đạt được nhiều thành tựu nhưng việc triển khai luật vẫn còn gặp không ít khó khăn. Đầu tiên là công tác chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan vẫn chưa thật sự hiệu quả. Mỗi đơn vị vẫn có xu hướng lưu trữ khai thác dữ liệu theo hệ thống riêng gây lãng phí chồng chéo thông tin.
Thứ hai là nguồn nhân lực trong ngành đo đạc bản đồ còn thiếu hụt cả về số lượng và chất lượng. Nhiều địa phương chưa có đội ngũ chuyên trách hoặc phải kiêm nhiệm nhiều lĩnh vực khiến việc cập nhật và quản lý dữ liệu không gian bị chậm trễ.
Ngoài ra công nghệ đo đạc và bản đồ đang thay đổi nhanh chóng đòi hỏi phải có cơ chế cập nhật tiêu chuẩn kỹ thuật kịp thời. Việc áp dụng các công nghệ mới như bản đồ 3D ảnh vệ tinh độ phân giải cao hay trí tuệ nhân tạo vào xử lý bản đồ cần được đưa vào quy định cụ thể trong các văn bản hướng dẫn luật.
Để khắc phục các hạn chế trên cần thúc đẩy xây dựng cơ sở dữ liệu không gian quốc gia tích hợp có thể chia sẻ trên phạm vi toàn quốc. Đồng thời cần đẩy mạnh đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ kỹ thuật viên cũng như ban hành các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tham gia vào cung cấp dịch vụ đo đạc bản đồ theo hướng xã hội hóa.
Luật Đo đạc và Bản đồ 2018 là bước ngoặt quan trọng trong xây dựng hành lang pháp lý hiện đại phục vụ phát triển dữ liệu không gian địa lý quốc gia. Không chỉ mang lại sự thống nhất minh bạch hiệu quả trong quản lý đất đai quy hoạch hạ tầng còn mở ra cơ hội lớn trong ứng dụng công nghệ số vào đời sống kinh tế xã hội. Việc tiếp tục hoàn thiện triển khai hiệu quả luật sẽ là yếu tố then chốt giúp Việt Nam phát triển bền vững hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế tri thức toàn cầu.