Gia đình là tế bào của xã hội, nơi con người được sinh ra với nuôi dưỡng giáo dục hình thành nhân cách. Trong mỗi giai đoạn phát triển của đất nước việc xây dựng một gia đình văn minh, hạnh phúc, bình đẳng không bạo lực luôn là mục tiêu quan trọng của các chính sách pháp luật. Để đảm bảo điều đó hệ thống pháp luật Việt Nam đã xây dựng không ngừng hoàn thiện bộ luật gia đình với vai trò điều chỉnh các quan hệ giữa các thành viên từ hôn nhân, quyền nuôi con, nghĩa vụ giữa cha mẹ và con cái đến phân chia tài sản cả giải quyết ly hôn phòng chống bạo lực gia đình.
Bài viết này sẽ giúp người đọc hiểu rõ hơn về nội dung, nguyên tắc và giá trị cốt lõi mà luật gia đình mang lại cho đời sống xã hội hiện đại.
Luật gia đình là gì
Luật gia đình là một bộ phận quan trọng trong hệ thống pháp luật dân sự điều chỉnh các mối quan hệ hôn nhân và gia đình. Là những quan hệ mang tính cá nhân nhưng lại ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội. Những quy định của luật gia đình không chỉ định hướng hành vi giữa các thành viên mà còn tạo cơ sở pháp lý để xử lý tranh chấp, bảo vệ quyền lợi của phụ nữ, trẻ em và người yếu thế.
Trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay luật gia đình được quy định chủ yếu trong Luật Hôn nhân và Gia đình cùng với các văn bản hướng dẫn thi hành. Ngoài ra còn có các quy định liên quan trong Bộ luật Dân sự, Luật Trẻ em, Luật Phòng chống bạo lực gia đình và các văn bản pháp luật khác.
Các quan hệ pháp lý trong luật gia đình
Luật gia đình điều chỉnh nhiều mối quan hệ khác nhau nhưng tập trung vào bốn nhóm chính.
Thứ nhất là quan hệ hôn nhân bao gồm quyền kết hôn, điều kiện đăng ký kết hôn, nghĩa vụ giữa vợ và chồng, quyền chung sống và nghĩa vụ chung. Luật quy định rõ ràng hôn nhân phải trên cơ sở tự nguyện, bình đẳng không phân biệt giới tính không ép buộc hay lừa dối.
Thứ hai là quan hệ giữa cha mẹ và con cái. Trong đó bao gồm việc xác định con, quyền nuôi con, nghĩa vụ cấp dưỡng, giáo dục chăm sóc con. Luật đề cao vai trò của cả cha và mẹ trong việc nuôi dạy trẻ em bảo đảm quyền phát triển toàn diện của trẻ trong môi trường gia đình.
Thứ ba là quan hệ về tài sản trong hôn nhân. Vợ chồng có thể lựa chọn chế độ tài sản theo thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật. Luật quy định rõ tài sản chung, tài sản riêng, cách phân chia khi ly hôn và cơ chế bảo vệ quyền lợi của bên yếu thế hơn.
Thứ tư là quan hệ giữa các thành viên khác trong gia đình như ông bà, cháu, anh chị em, người giám hộ. Tuy không phải là quan hệ hôn nhân trực tiếp nhưng cũng được luật điều chỉnh trong một số trường hợp như thừa kế, nghĩa vụ cấp dưỡng hoặc chăm sóc người già yếu.
Nguyên tắc cơ bản của luật gia đình
Luật gia đình Việt Nam được xây dựng trên một số nguyên tắc nền tảng giúp bảo đảm tính nhân văn phù hợp với xu hướng tiến bộ của xã hội.
Nguyên tắc tự nguyện và bình đẳng trong hôn nhân. Vợ chồng bình đẳng với nhau về mọi mặt trong đời sống chung cùng chia sẻ quyền và nghĩa vụ mà không phân biệt giới tính địa vị xã hội hay tài sản.
Nguyên tắc tôn trọng quyền con người và quyền trẻ em. Mọi hành vi xâm phạm đến thân thể, danh dự, nhân phẩm của thành viên trong gia đình đều bị nghiêm cấm và xử lý nghiêm minh.
Nguyên tắc bảo vệ phụ nữ, trẻ em và người yếu thế. Luật luôn đặt mục tiêu bảo vệ những đối tượng dễ bị tổn thương như phụ nữ mang thai, trẻ em chưa thành niên, người già yếu không có khả năng tự bảo vệ quyền lợi.
Nguyên tắc khuyến khích hòa giải và thỏa thuận. Trong mọi tranh chấp phát sinh trong gia đình luật khuyến khích các bên thỏa thuận trên tinh thần tôn trọng lẫn nhau. Nếu không đạt được thì mới đưa ra cơ quan có thẩm quyền để giải quyết.
Giải quyết ly hôn và chia tài sản
Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ hôn nhân do tòa án quyết định theo yêu cầu của một hoặc cả hai bên. Luật quy định rõ điều kiện ly hôn, thủ tục, quyền nuôi con với chia tài sản.
Trong trường hợp có con chung tòa án sẽ xem xét ai là người đủ điều kiện tốt hơn về tinh thần, vật chất, môi trường sống để giao quyền nuôi dưỡng. Đồng thời yêu cầu bên không nuôi con phải cấp dưỡng phù hợp.
Việc chia tài sản sau ly hôn được thực hiện trên nguyên tắc công bằng có tính đến công sức đóng góp, hoàn cảnh gia đình, lỗi của mỗi bên. Tài sản riêng không bị chia. Những thỏa thuận trước khi kết hôn về tài sản cũng được xem xét nếu có hiệu lực.
Phòng chống bạo lực gia đình
Một điểm nhấn quan trọng của luật gia đình là phòng chống bạo lực trong gia đình. Luật nghiêm cấm mọi hành vi bạo lực thể chất, tinh thần, kinh tế giữa các thành viên. Đồng thời quy định trách nhiệm của công an, chính quyền địa phương với tổ chức xã hội trong việc can thiệp hỗ trợ nạn nhân xử lý người gây bạo lực.
Hiện nay nhiều địa phương đã xây dựng mô hình ngăn ngừa bạo lực, trung tâm tư vấn tâm lý, đường dây nóng hỗ trợ phụ nữ và trẻ em. Luật gia đình tạo nền tảng để triển khai các chương trình xã hội mang lại an toàn cho từng tổ ấm.
Những điều cần lưu ý khi áp dụng luật gia đình
Người dân cần hiểu rằng luật gia đình không chỉ áp dụng khi có tranh chấp. Việc hiểu với tuân thủ pháp luật ngay từ đầu sẽ giúp phòng ngừa xung đột bảo vệ lợi ích cho cả hai bên vợ chồng và các thành viên khác.
Khi lập hôn thú nên nắm rõ chế độ tài sản, khi ly hôn cần giữ bình tĩnh tôn trọng con cái chọn giải pháp văn minh. Nếu không hiểu rõ quyền lợi nên tham khảo ý kiến luật sư hoặc tổ chức hỗ trợ pháp lý để được hướng dẫn cụ thể.
Luật cũng cần được đưa vào giáo dục học đường giúp thế hệ trẻ có nhận thức đúng đắn về hôn nhân và gia đình ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.
Luật gia đình là nền tảng pháp lý quan trọng bảo vệ quyền nghĩa vụ giữa các thành viên từ đó định hướng xây dựng gia đình tiến bộ, bình đẳng và hạnh phúc. Mỗi người dân cần hiểu với thực hiện đúng pháp luật để không chỉ bảo vệ chính mình còn góp phần xây dựng một xã hội văn minh giàu tình cảm có trách nhiệm.