Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ ngành hàng không dân dụng Việt Nam đã có bước phát triển ấn tượng đóng vai trò không nhỏ trong sự tăng trưởng kinh tế xã hội hội nhập quốc tế. Song hành với sự phát triển đó hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động hàng không cũng không ngừng được hoàn thiện. Luật Hàng không dân dụng Việt Nam năm 2006 là văn bản pháp lý quan trọng đặt nền móng cho xây dựng điều hành ngành hàng không trong suốt gần hai thập kỷ qua. Qua nhiều lần sửa đổi bổ sung đến nay luật vẫn giữ nguyên giá trị định hướng đồng thời đang được tiếp tục nghiên cứu để thay thế bằng một đạo luật mới phù hợp hơn với thời đại.
Tổng quan về Luật Hàng không dân dụng Việt Nam năm 2006
Luật Hàng không dân dụng Việt Nam được Quốc hội thông qua vào năm 2006 và chính thức có hiệu lực từ năm 2007. Đây là văn bản quy định toàn diện về lĩnh vực hàng không dân dụng từ quản lý nhà nước đến các hoạt động kinh doanh khai thác và bảo đảm an ninh an toàn hàng không. Luật xác định rõ vai trò của cơ quan quản lý chuyên ngành là Bộ Giao thông vận tải và quy định cụ thể về trách nhiệm phối hợp với Bộ Quốc phòng trong quản lý vùng trời và sân bay dùng chung dân sự và quân sự.
Một số nội dung chính của luật bao gồm quy định về tàu bay và đăng ký tàu bay cấp giấy phép vận chuyển hàng không quy định về cảng hàng không sân bay nhân lực ngành hàng không trách nhiệm pháp lý khi xảy ra sự cố và vấn đề bảo vệ môi trường trong hoạt động hàng không.
Luật cũng đặt ra những nguyên tắc cơ bản trong tổ chức hoạt động hàng không theo hướng đảm bảo chủ quyền quốc gia phù hợp với điều ước quốc tế và bảo vệ quyền lợi người sử dụng dịch vụ.
Các lần sửa đổi và lý do điều chỉnh
Sau gần một thập kỷ thực thi Luật Hàng không dân dụng đã được sửa đổi bổ sung vào năm 2014 để cập nhật những thay đổi lớn trong thực tiễn hoạt động hàng không và thực hiện các cam kết hội nhập quốc tế. Những điều chỉnh tập trung vào lĩnh vực vận chuyển hàng không bưu gửi cấp phép khai thác và bảo đảm an toàn bay. Luật sửa đổi năm 2014 đã làm rõ hơn các khái niệm kỹ thuật tăng tính thống nhất giữa pháp luật trong nước và thông lệ quốc tế đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực này.
Trong giai đoạn gần đây ngành hàng không tiếp tục chứng kiến sự bùng nổ về nhu cầu vận tải hàng không sự phát triển nhanh chóng của các hãng hàng không giá rẻ và xu hướng sử dụng công nghệ trong quản lý điều hành. Điều đó đòi hỏi pháp luật về hàng không cần tiếp tục đổi mới để không bị tụt hậu. Từ năm 2023 các cơ quan chuyên môn đã bắt đầu nghiên cứu và soạn thảo Luật Hàng không dân dụng mới nhằm thay thế hoàn toàn luật hiện hành.
Hướng đi mới cho Luật Hàng không dân dụng Việt Nam
Dự thảo Luật Hàng không dân dụng mới hướng tới việc cập nhật toàn diện các quy định về hàng không phù hợp với bối cảnh mới. Một trong những nội dung đáng chú ý là việc tách bạch rõ ràng giữa hoạt động hàng không thương mại và hàng không chung bao gồm các loại hình bay vì mục đích cá nhân thể thao cứu hộ và bay không người lái.
Luật mới cũng được kỳ vọng sẽ thiết lập khuôn khổ pháp lý cho việc thử nghiệm các loại hình công nghệ mới như máy bay không người lái hệ thống điều hành bay số hóa và áp dụng công nghệ năng lượng xanh trong vận hành tàu bay. Ngoài ra vấn đề bảo vệ dữ liệu hành khách và an ninh mạng trong ngành hàng không cũng sẽ được đề cập một cách chi tiết.
Đặc biệt luật mới hướng đến tăng cường phân quyền cho địa phương trong quy hoạch phát triển cảng hàng không nhằm tạo sự chủ động linh hoạt hơn trong khai thác tiềm năng vùng miền. Đồng thời đưa ra các chính sách thu hút đầu tư tư nhân vào xây dựng hạ tầng hàng không trong đó có sân bay quốc tế và trung tâm logistics hàng không.
Những thách thức trong thực tiễn áp dụng
Tuy luật hiện hành đã tạo khung pháp lý khá đầy đủ cho ngành hàng không nhưng vẫn còn tồn tại một số hạn chế. Việc phân cấp quản lý chưa rõ ràng giữa trung ương và địa phương khiến nhiều dự án cảng hàng không bị chậm triển khai. Một số quy định về cấp phép khai thác bay chưa phù hợp với thực tế hoạt động linh hoạt của các hãng hàng không hiện nay.
Bên cạnh đó quy trình xử lý sự cố an toàn hàng không đôi khi còn chồng chéo thiếu thống nhất trong chỉ đạo. Các quy định về bảo hiểm trách nhiệm dân sự khi xảy ra sự cố chưa bao phủ đầy đủ các tình huống thực tế phát sinh. Ngoài ra luật hiện hành chưa đề cập rõ ràng đến vai trò của công nghệ dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo trong giám sát điều hành bay.
Trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt việc giữ vững môi trường pháp lý minh bạch tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển là yếu tố sống còn. Nếu luật không theo kịp thực tiễn ngành hàng không sẽ khó có thể phát triển mạnh mẽ trong tương lai.
Vai trò của luật trong chiến lược phát triển ngành hàng không
Việc xây dựng và hoàn thiện Luật Hàng không dân dụng là yếu tố then chốt để thực hiện thành công chiến lược phát triển ngành hàng không đến năm 2030 và tầm nhìn 2050. Luật là công cụ pháp lý giúp điều chỉnh hài hòa mối quan hệ giữa nhà nước doanh nghiệp và hành khách. Đồng thời luật còn là nền tảng để tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia trong lĩnh vực logistics và vận tải quốc tế.
Một đạo luật được xây dựng bài bản khoa học và có tính dự báo sẽ giúp Việt Nam chủ động hơn trong việc ứng phó với các biến động toàn cầu như đại dịch thiên tai xung đột và sự thay đổi của thị trường vận tải hàng không.
Luật Hàng không dân dụng Việt Nam năm 2006 đã đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển hội nhập của ngành hàng không trong gần hai thập kỷ qua. Tuy nhiên trước yêu cầu mới của thời đại việc thay thế bằng một đạo luật mới là bước đi cần thiết cấp bách. Với những điều chỉnh phù hợp thực tiễn nội dung bao quát định hướng phát triển dài hạn Luật Hàng không dân dụng mới sẽ là bệ phóng cho ngành hàng không Việt Nam cất cánh mạnh mẽ hơn trong tương lai.