Bảo vệ quyền lợi của người khuyết tật không chỉ là vấn đề đạo đức còn là trách nhiệm pháp lý của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam luật người khuyết tật được ban hành nhằm đảm bảo người khuyết tật có cơ hội tham gia đầy đủ vào đời sống xã hội hưởng thụ các dịch vụ y tế, giáo dục, việc làm với giao thông. Kể từ khi luật số 51/2010/QH12 được thông qua nhiều nghị định với văn bản hướng dẫn đã được bổ sung để hoàn thiện cơ chế bảo vệ hỗ trợ người khuyết tật. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nội dung của luật người khuyết tật cùng những điểm mới nhất trong chính sách hiện hành.
Luật Người Khuyết Tật Số 51/2010/QH12 Là Gì
Luật số 51/2010/QH12 được Quốc hội Việt Nam thông qua vào tháng 6 năm 2010 có hiệu lực từ ngày đầu năm 2011. Là văn bản pháp lý đầu tiên mang tính toàn diện quy định về quyền và nghĩa vụ của người khuyết tật, trách nhiệm của Nhà nước, tổ chức và cá nhân trong việc chăm lo hỗ trợ tạo điều kiện để người khuyết tật có thể hòa nhập xã hội.
Luật chia người khuyết tật thành nhiều dạng khác nhau như khuyết tật vận động, khuyết tật nghe nói, khuyết tật nhìn, khuyết tật thần kinh, tâm thần, các dạng khác. Đồng thời phân loại theo mức độ từ nhẹ, nặng đến đặc biệt nặng. Việc phân loại này giúp cho cơ quan chức năng xác định chính sách phù hợp với từng trường hợp cụ thể.
Không chỉ quy định quyền được học tập làm việc với chăm sóc sức khỏe tham gia đời sống xã hội, luật còn yêu cầu các công trình công cộng, phương tiện giao thông, dịch vụ thông tin truyền thông phải đảm bảo khả năng tiếp cận cho người khuyết tật. Là điểm mấu chốt thể hiện sự chuyển hướng từ hỗ trợ từ thiện sang đảm bảo quyền bình đẳng thực sự.
Những Điểm Bổ Sung Quan Trọng Từ Sau Năm 2010
Dù luật năm 2010 vẫn là nền tảng pháp lý chính nhưng trong hơn một thập kỷ qua nhiều văn bản pháp quy đã được ban hành nhằm cụ thể hóa mở rộng các nội dung trong luật. Trong đó, hai nghị định đáng chú ý nhất là nghị định 28/2012 với nghị định 20/2021.
Nghị định 28/2012 hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của luật. Quy định cụ thể quy trình xác định dạng và mức độ khuyết tật, cơ chế hỗ trợ của nhà nước đối với người khuyết tật như ưu đãi giáo dục, đào tạo nghề, vay vốn hỗ trợ cải tạo nhà ở tham gia các chương trình bảo trợ xã hội.
Nghị định 20/2021 cập nhật chính sách trợ cấp xã hội cho người khuyết tật theo mức sống tối thiểu mới. Người khuyết tật đặc biệt nặng có thể được hỗ trợ hơn một triệu đồng mỗi tháng tùy theo hoàn cảnh, mức độ, khu vực cư trú. Đồng thời nghị định này cũng bổ sung chính sách chăm sóc tại cộng đồng hỗ trợ người chăm sóc tăng cường vai trò của chính quyền địa phương trong công tác bảo vệ người yếu thế.
Các chương trình quốc gia với kế hoạch hành động vì người khuyết tật được ban hành hàng năm cũng giúp cụ thể hóa quyền tiếp cận giáo dục hòa nhập, việc làm phù hợp với hoạt động văn hóa thể thao cho người khuyết tật trên toàn quốc.
Những Quyền Lợi Cơ Bản Người Khuyết Tật Được Hưởng
Theo luật hiện hành, người khuyết tật có quyền tiếp cận toàn diện với các dịch vụ cơ bản. Về giáo dục họ được tạo điều kiện học hòa nhập tại các trường phổ thông hay tại các cơ sở giáo dục chuyên biệt. Nhà nước khuyến khích hỗ trợ học phí, phương tiện học tập phù hợp.
Về y tế người khuyết tật được khám chữa bệnh phục hồi chức năng miễn phí hay giảm chi phí. Với người khuyết tật nghèo, quyền lợi còn bao gồm bảo hiểm y tế miễn phí hỗ trợ đi lại ưu tiên khi tiếp cận các dịch vụ công.
Trong lĩnh vực lao động, người khuyết tật có quyền được học nghề, được tư vấn giới thiệu việc làm, được hỗ trợ tạo việc làm tự chủ. Doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động là người khuyết tật sẽ được miễn giảm thuế với hỗ trợ vay vốn, các chính sách khuyến khích khác.
Ngoài ra luật cũng khẳng định quyền được tôn trọng nhân phẩm được trợ giúp pháp lý với được tham gia các hoạt động xã hội, văn hóa thể thao phù hợp với khả năng.
Những Vấn Đề Còn Tồn Tại Trong Thực Thi Luật
Mặc dù hệ thống luật và chính sách đã được xây dựng khá đầy đủ nhưng việc thực thi trên thực tế vẫn gặp không ít khó khăn. Nhiều địa phương chưa bố trí đủ ngân sách cho các chương trình hỗ trợ người khuyết tật. Hạ tầng công cộng như vỉa hè, bến xe, nhà vệ sinh, thang máy vẫn chưa đảm bảo tiếp cận. Thông tin với công nghệ hỗ trợ còn hạn chế khiến người khuyết tật khó tiếp cận dịch vụ số hay học trực tuyến.
Việc xác định dạng với mức độ khuyết tật ở một số nơi vẫn mang tính hình thức dẫn đến sai lệch trong phân bổ trợ cấp. Nhiều gia đình có người khuyết tật chưa biết đến quyền lợi được hưởng hoặc chưa đủ khả năng để làm hồ sơ xin hỗ trợ.
Còn không ít doanh nghiệp e ngại tuyển dụng người khuyết tật vì lo ngại hiệu quả công việc. Dù đã có chính sách khuyến khích nhưng môi trường làm việc phù hợp, phương tiện hỗ trợ cùng thái độ hòa nhập vẫn là những rào cản lớn.
Hướng Phát Triển Của Chính Sách Trong Tương Lai
Chính phủ đã xác định việc hỗ trợ người khuyết tật là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững. Trong giai đoạn sắp tới, các cơ quan chức năng sẽ tiếp tục cập nhật luật hiện hành theo hướng tiếp cận nhân quyền chú trọng đến bình đẳng thực chất với sự tham gia tích cực của người khuyết tật vào đời sống xã hội.
Đồng thời sẽ đẩy mạnh xã hội hóa dịch vụ hỗ trợ thúc đẩy hợp tác với các tổ chức phi chính phủ với doanh nghiệp xã hội. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng xóa bỏ rào cản định kiến xây dựng hệ sinh thái số hòa nhập sẽ là ưu tiên hàng đầu.
Cũng đang được xem xét là việc xây dựng một bộ luật sửa đổi toàn diện thay thế luật năm 2010 bằng một văn bản mới có cấu trúc logic hơn phù hợp với xu thế pháp lý quốc tế cùng tình hình phát triển trong nước.
Luật người khuyết tật số 51/2010/QH12 đã đặt nền móng pháp lý cho bảo vệ thúc đẩy quyền lợi người khuyết tật tại Việt Nam. Trải qua hơn một thập kỷ hệ thống văn bản pháp lý đã được bổ sung điều chỉnh để đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Tuy nhiên để những quy định này thực sự đi vào đời sống cần sự cam kết mạnh mẽ hơn từ phía chính quyền, doanh nghiệp với toàn xã hội.
Không chỉ là tuân thủ luật pháp hỗ trợ người khuyết tật còn là biểu hiện rõ ràng của sự văn minh phát triển bền vững. Hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất như thiết kế công trình có lối tiếp cận với tôn trọng sự khác biệt tạo cơ hội công bằng trong mọi lĩnh vực của đời sống.