Luật nhân quyền hay còn gọi là luật quyền con người là tập hợp các quy định pháp lý nhằm bảo vệ các quyền cơ bản thuộc về mỗi con người, không phụ thuộc nguồn gốc, dân tộc, tôn giáo, xã hội. Xuất phát từ các công ước quốc tế sau đó được chuyển hóa vào hệ thống pháp luật quốc gia nhằm đảm bảo mọi cá nhân đều được hưởng quyền sống, tự do, bất khả xâm phạm với được pháp luật bảo hộ.
Khái niệm nhân quyền là gì và nguồn gốc pháp lý
Nhân quyền là những quyền tự nhiên mà mọi người được thừa hưởng ngay từ khi sinh ra. Luật quốc tế như Tuyên ngôn Nhân quyền quốc tế và các Công ước quốc tế về quyền con người đã đặt nền móng. Luật quốc gia như Hiến pháp 2013 của Việt Nam ghi nhận và bảo vệ quyền con người trong nhiều chương và điều.
Những quyền cơ bản được pháp luật Việt Nam bảo hộ
Hiến pháp năm 2013 xác định quyền con người, quyền công dân ở chương II. Mọi công dân bình đẳng trước pháp luật. Quyền sống, tự do thân thể, danh dự, nhân phẩm được bảo hộ. Không ai bị tra tấn, bắt giữ trái luật. Quyền về đời sống riêng tư, bí mật gia đình được tôn trọng. Quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, khiếu nại tố cáo được bảo đảm. Tự do ngôn luận, báo chí, biểu tình hội họp được pháp luật cho phép nhưng điều chỉnh theo quy định. Ngoài ra quyền lao động, quyền học tập, quyền hưởng môi trường trong lành và an sinh xã hội cũng được đảm bảo.
Luật nhân quyền quốc tế khởi xướng từ đâu
Sau Thế chiến thứ hai nhân quyền được đưa vào luật quốc tế. Việt Nam ký kết nhiều công ước như Công ước loại trừ phân biệt chủng tộc năm 1965, Công ước quyền dân sự chính trị và quyền kinh tế xã hội văn hóa năm 1966, đặc biệt các công ước về quyền phụ nữ, quyền trẻ em, quyền người khuyết tật. Việc này không chỉ thể hiện cam kết quốc tế mà còn đặt nền tảng pháp lý vững chắc cho việc xây dựng luật nhân quyền trong nước.
Thực thi nhân quyền tại Việt Nam
Việt Nam xây dựng hệ thống thực thi quyền con người bằng luật quốc nội. Hiến pháp ghi nhận các quyền, luật chuyên ngành hướng dẫn chi tiết. Thực thi thông qua tòa án, cơ quan công an, viện kiểm sát, phối hợp với các tổ chức xã hội và quốc tế. Nhà nước thành lập các cơ chế giám sát và tham vấn như Ủy ban ASEAN về nhân quyền, đối thoại song phương với các nước như Mỹ, EU, Na Uy, Thụy Sĩ. Nhờ đó quyền con người dần được thúc đẩy thực hiện trong đời sống.
Những tiến bộ trong bảo vệ quyền con người
Nhờ pháp luật, quyền cá nhân được xác lập rõ ràng. Người dân có quyền tố cáo cơ quan, tổ chức có hành vi vi phạm. Hệ thống tư pháp ngày càng phát triển hơn. Luật môi trường mới bảo vệ quyền tiếp cận môi trường trong lành. Luật lao động mang lại quyền lợi công bằng cho người lao động. Luật bảo vệ người khuyết tật hỗ trợ tiếp cận xã hội. Luật về đăng ký đổi giới tính và hỗ trợ cộng đồng LGBT mở ra bước tiến xã hội hướng tới tôn trọng nhân quyền.
Thách thức trong thực thi nhân quyền
Phân tích từ các tổ chức quốc tế cho thấy Việt Nam vẫn hạn chế về tự do báo chí, tự do hội họp, lập hội. Nhà nước kiểm soát nghiêm nội dung mạng xã hội, truy quét người bất đồng chính kiến. Nhà hoạt động nhân quyền, luật sư, nhà báo bị trấn áp theo các điều luật hình sự như 331, 117. Các cơ quan bất đồng thường bị bắt hoặc xét xử vì lý do an ninh quốc gia hoặc chống nhà nước. Tổ chức nhân quyền quốc tế và nước ngoài vẫn theo dõi sát sao tình hình nhân quyền Việt Nam.
Câu chuyện minh chứng gần đây
Một vụ việc đáng chú ý là luật sư Trần Đình Triển bị đưa ra xét xử tại Malaysia với cáo buộc lợi dụng tự do để xúc phạm lãnh đạo tòa án, nếu bị kết tội có thể chịu đến bảy năm tù. Việc này khiến cộng đồng quốc tế lo ngại về tự do tư tưởng và đáng gọi là can thiệp vào quyền tự do ngôn luận. Những vụ việc tương tự từng xảy ra trước đó với nhiều nhà báo, luật sư và blogger.
Cần những cải cách nào để hoàn thiện hơn
Để nhân quyền được thực thi đầy đủ cần tiếp tục hoàn thiện luật và quy trình tố tụng. Trước hết cần sửa luật trừng phạt lạm dụng điều luật an ninh quốc gia. Cần đảm bảo độc lập của ngành tư pháp, để tòa án có thể xét xử công bằng. Cần tăng cường minh bạch trong tố tụng. Tích cực thúc đẩy đối thoại nhân quyền song phương và đa phương. Khuyến khích hợp tác với các tổ chức nhân quyền quốc tế, xây dựng cơ chế giám sát nội bộ và xã hội dân sự.
Vai trò của mọi người trong bảo vệ nhân quyền
Chính mỗi cá nhân đều có trách nhiệm tự bảo vệ quyền lợi và đóng góp giám sát việc thực thi nhân quyền. Khi phát hiện vi phạm, người dân có thể tố cáo, kêu gọi cộng đồng giúp đỡ và báo cáo lên các tổ chức bảo vệ nhân quyền. Khi nhiều người cùng quan tâm và lên tiếng, sẽ thúc đẩy cải cách và tạo áp lực cho hệ thống hoàn thiện hơn.
Luật nhân quyền là nền tảng pháp lý quan trọng để mọi cá nhân đều được sống đầy đủ và tự do. Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong xây dựng thể chế, luật pháp và cơ chế thực thi nhân quyền. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại thách thức ở lĩnh vực tự do cơ bản. Để thực thi nhân quyền thực chất hiệu quả cần sự cam kết từ nhà nước, cộng đồng với tổ chức quốc tế. Khi đó nhân quyền sẽ không chỉ là tiêu chí pháp lý còn là thực tiễn bảo vệ con người đảm bảo một xã hội dân chủ, bình đẳng phát triển bền vững.