Nông nghiệp không chỉ là ngành kinh tế trọng điểm còn là nền tảng đảm bảo an ninh lương thực phát triển bền vững của Việt Nam. Trong bối cảnh toàn cầu hóa cùng biến đổi khí hậu với yêu cầu hội nhập ngày càng cao nên việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về nông nghiệp là yếu tố sống còn. Luật Nông nghiệp không chỉ giúp định hướng sản xuất kiểm soát chất lượng còn bảo vệ quyền lợi của nông dân thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về luật nông nghiệp đang áp dụng ở Việt Nam cả những văn bản pháp lý chủ chốt với vai trò của pháp luật trong nâng cao năng lực ngành nông nghiệp nước nhà.
Khái quát hệ thống pháp luật nông nghiệp hiện hành
Hiện nay Việt Nam chưa có một đạo luật thống nhất gọi là Luật Nông nghiệp thay vào đó là hệ thống các luật chuyên ngành bao trùm toàn bộ hoạt động trong lĩnh vực này. Mỗi đạo luật điều chỉnh một phần trong chuỗi giá trị nông nghiệp bao gồm Luật Trồng trọt, Luật Chăn nuôi, Luật Thủy sản, Luật Bảo vệ kiểm dịch thực vật, Luật Lâm nghiệp và các nghị định, thông tư hướng dẫn kèm theo.
Ngoài ra còn có các văn bản điều chỉnh hoạt động hỗ trợ như Luật Tín dụng, Nghị định về nông nghiệp hữu cơ, Nghị định về khuyến nông, Nghị định tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp nông thôn tạo nên khung pháp lý đồng bộ nhằm quản lý hỗ trợ kiểm soát ngành nông nghiệp cả về chất lượng an toàn thực phẩm bảo vệ môi trường với quyền lợi của người sản xuất.
Luật Trồng trọt những nội dung nổi bật
Luật Trồng trọt năm 2018 có hiệu lực từ năm 2020 là văn bản pháp lý điều chỉnh toàn bộ quá trình từ nghiên cứu giống sản xuất chế biến đến lưu thông sản phẩm cây trồng. Một trong những điểm nổi bật là việc quy định rõ trách nhiệm bảo vệ nguồn gen thực vật kiểm soát giống cây trồng công nhận giống mới. Nhà nước khuyến khích ứng dụng khoa học chuyển đổi sang nông nghiệp công nghệ cao phát triển vùng nguyên liệu tập trung.
Luật cũng yêu cầu việc quản lý đất trồng trọt, phân bón, vật tư nông nghiệp với kỹ thuật canh tác theo hướng bền vững giảm thiểu ô nhiễm môi trường quy định về quyền nghĩa vụ của tổ chức cá nhân trong hoạt động trồng trọt được cụ thể hóa nhằm tránh việc lạm dụng tài nguyên gây thiệt hại cho hệ sinh thái địa phương.
Luật Chăn nuôi với trách nhiệm bảo vệ môi trường
Song song với trồng trọt ngành chăn nuôi cũng có luật riêng được ban hành năm 2018. Luật Chăn nuôi quy định rõ điều kiện hoạt động của các trang trại, cơ sở sản xuất giống, nhà máy chế biến thức ăn chăn nuôi đặc biệt có yêu cầu nghiêm ngặt về xử lý chất thải với vệ sinh thú y bảo đảm an toàn sinh học trong chăn nuôi.
Người chăn nuôi phải tuân thủ các quy định về khoảng cách trang trại với khu dân cư có hồ sơ đăng ký chăn nuôi nếu quy mô lớn cũng yêu cầu kiểm soát nghiêm việc sử dụng chất cấm, kháng sinh và phụ gia trong thức ăn nhằm bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng là hành lang pháp lý quan trọng góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm thịt, trứng, sữa hướng đến xuất khẩu.
Luật Thủy sản với bảo vệ tài nguyên biển
Trong lĩnh vực thủy sản luật Thủy sản năm 2017 đưa ra khung pháp lý quản lý từ hoạt động nuôi trồng khai thác bảo vệ nguồn lợi đến tiêu chuẩn an toàn thực phẩm thủy sản đáng chú ý luật yêu cầu đăng ký tàu cá với nhật ký khai thác truy xuất nguồn gốc thủy sản nhằm ngăn chặn đánh bắt bất hợp pháp giúp Việt Nam đáp ứng các quy định quốc tế giảm thiểu nguy cơ bị áp dụng cảnh báo về xuất khẩu như thẻ vàng EU.
Người nuôi trồng thủy sản cũng phải tuân thủ các quy định về vùng quy hoạch sử dụng thức ăn, thuốc thủy sản với cả xử lý nước thải giám sát môi trường. Nhà nước khuyến khích ứng dụng công nghệ sinh học sản xuất theo chuỗi liên kết xây dựng thương hiệu vùng nuôi nhằm nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm thủy sản Việt Nam.
Hệ thống chính sách hỗ trợ nông nghiệp
Song hành với các đạo luật chuyên ngành là hệ thống chính sách hỗ trợ về tín dụng hay đào tạo hay khuyến nông hay nghiên cứu ứng dụng bảo hiểm nông nghiệp. Nghị định 55 sửa đổi năm 2025 cho phép cá nhân vay không tài sản đảm bảo đến 500 triệu đồng là bước tiến quan trọng giúp nông dân tiếp cận vốn dễ dàng hơn.
Ngoài ra nghị định về nông nghiệp hữu cơ ban hành năm 2018 quy định hỗ trợ kỹ thuật giảm chi phí đầu tư cấp chứng nhận sản phẩm hữu cơ. Nghị định khuyến nông ban hành cùng năm quy định rõ các hình thức hỗ trợ chuyển giao kỹ thuật đào tạo nhân lực nhân rộng mô hình hiệu quả.
Bên cạnh đó nhà nước còn áp dụng các chính sách hỗ trợ giống cây trồng vật nuôi với trợ giá sản phẩm hay xây dựng thương hiệu nông sản vùng miền rồi thì xúc tiến thương mại tham gia các hiệp định thương mại tự do để mở rộng thị trường tiêu thụ.
Tổ chức thực thi pháp luật với vai trò của địa phương
Việc thực thi pháp luật nông nghiệp không chỉ thuộc về các bộ ngành trung ương mà còn có vai trò rất lớn của chính quyền địa phương từ cấp phép giám sát chất lượng thanh tra sản xuất đến tổ chức khuyến nông hỗ trợ vốn đều cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp.
Bộ Nông nghiệp Phát triển nông thôn nay đã đổi tên thành Bộ Nông nghiệp và Môi trường giữ vai trò đầu mối xây dựng chính sách với tiêu chuẩn kỹ thuật hay tổ chức thanh tra ngành. Các địa phương chịu trách nhiệm triển khai chính sách đến người dân phát hiện vi phạm hỗ trợ nông dân nâng cao năng lực sản xuất.
Đặc biệt sau khi ban hành Nghị định mới về cơ cấu tổ chức Bộ, các đầu mối được sắp xếp lại tránh chồng chéo tăng hiệu quả quản lý tăng cường năng lực cán bộ đào tạo chuyên môn xây dựng dữ liệu nông nghiệp số sẽ là yếu tố quyết định để luật đi vào thực tiễn.
Hệ thống pháp luật nông nghiệp tại Việt Nam đã dần hoàn thiện theo hướng hiện đại hội nhập bền vững dù chưa có một đạo luật tổng thể mang tên Luật Nông nghiệp nhưng các luật chuyên ngành đã bao quát toàn diện từ giống với kỹ thuật với sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm. Sự phối hợp giữa nhà nước và nông dân giữa trung ương và địa phương là điều kiện tiên quyết với mục đích pháp luật thực sự trở thành công cụ phát triển. Trong thời gian tới việc nâng cao nhận thức pháp luật cải cách thủ tục với chuyển đổi số sẽ góp phần nâng cao năng suất với vị thế của ngành nông nghiệp Việt Nam trên bản đồ thế giới.