Trong đời sống thường ngày bất kỳ ai trong chúng ta cũng từng đóng phí hoặc lệ phí cho các dịch vụ công. Từ xin cấp giấy khai sinh với làm hộ chiếu rồi thì đăng ký xe máy cho đến nộp lệ phí trước bạ khi mua nhà. Những khoản chi này tuy nhỏ nhưng gắn bó mật thiết với mọi hoạt động hành chính pháp lý trong xã hội. Để quy định rõ ràng minh bạch thống nhất các khoản thu đó thì Luật phí và lệ phí đã được ban hành chính thức có hiệu lực từ năm 2017. Bài viết này sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về luật này đồng thời cập nhật những điểm mới nhất đang được áp dụng hiện nay.
Phân biệt giữa phí và lệ phí
Không ít người thường nhầm lẫn giữa hai khái niệm phí và lệ phí. Thực tế đây là hai loại thu khác nhau về bản chất, mục đích sử dụng cùng cách quản lý.
Phí là khoản tiền mà cá nhân hoặc tổ chức phải trả khi sử dụng một dịch vụ công do cơ quan nhà nước hoặc tổ chức được nhà nước giao cung cấp. Ví dụ như phí sử dụng đường bộ, phí vệ sinh, phí thẩm định cấp giấy phép xây dựng. Các khoản phí thường có mức thu linh hoạt và có thể điều chỉnh tùy thuộc vào chi phí cung cấp dịch vụ và điều kiện kinh tế xã hội.
Trong khi đó lệ phí là khoản tiền mà cá nhân, tổ chức nộp khi được cơ quan nhà nước cung cấp một dịch vụ hành chính công. Ví dụ như lệ phí cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, lệ phí đăng ký hộ khẩu, lệ phí cấp hộ chiếu. Mức lệ phí thường cố định và được quy định cụ thể trong biểu mức thu kèm theo các thông tư hướng dẫn.
Việc phân biệt rõ ràng giữa hai loại khoản thu này giúp người dân hiểu được vì sao mình phải nộp tiền, nộp bao nhiêu và được sử dụng dịch vụ gì tương ứng.
Những nội dung chính của Luật phí và lệ phí
Luật phí và lệ phí được Quốc hội ban hành nhằm thống nhất các quy định về thu phí, lệ phí trên phạm vi toàn quốc. Luật quy định cụ thể về phạm vi điều chỉnh, đối tượng áp dụng, danh mục phí và lệ phí, nguyên tắc xác định mức thu, miễn giảm cũng như trách nhiệm của cơ quan thu và người nộp.
Một điểm đáng chú ý là danh mục các loại phí và lệ phí do chính Quốc hội và Ủy ban thường vụ Quốc hội ban hành còn mức thu cụ thể từng khoản thì do Chính phủ và các bộ ngành quy định chi tiết. Ở cấp địa phương, hội đồng nhân dân có thể quyết định điều chỉnh một số khoản thu phù hợp với điều kiện thực tế nhưng không được vượt quá khung quy định của trung ương.
Ngoài ra luật cũng quy định rõ việc miễn hoặc giảm phí và lệ phí cho các đối tượng đặc biệt như người có công với cách mạng, người khuyết tật, trẻ em dưới 6 tuổi, người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu vùng xa. Là chính sách thể hiện tính nhân văn và công bằng xã hội trong việc thực hiện nghĩa vụ tài chính với nhà nước.
Những điểm mới đáng chú ý
Từ năm 2025 nhiều nội dung trong luật và các văn bản hướng dẫn đã được cập nhật nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân và doanh nghiệp.
Thứ nhất một số khoản phí và lệ phí đã được điều chỉnh giảm để hỗ trợ phục hồi kinh tế sau giai đoạn khó khăn. Các lĩnh vực như đăng kiểm, cấp giấy phép hành nghề, thẩm định điều kiện kinh doanh, cấp hộ chiếu… đều có mức thu thấp hơn so với trước. Việc giảm này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí cho người dân mà còn khuyến khích các doanh nghiệp mở rộng đầu tư với hoạt động hợp pháp.
Thứ hai cơ chế thu và nộp phí lệ phí đã được số hóa, đơn giản hóa thủ tục. Người dân có thể nộp trực tuyến qua cổng dịch vụ công, thanh toán bằng mã QR hay qua ngân hàng mà không còn cần mang tiền mặt đến cơ quan hành chính như trước. Việc này giúp tăng tính minh bạch, giảm thiểu tiêu cực và tiết kiệm thời gian cho cả người nộp và người thu.
Thứ ba nhiều thông tư mới đã được ban hành để cụ thể hóa nội dung luật theo từng lĩnh vực. Những quy định này thường được cập nhật định kỳ hàng năm, điều chỉnh mức thu sao cho phù hợp với thực tế. Vì vậy người dân và doanh nghiệp khi thực hiện các thủ tục hành chính nên chủ động tra cứu thông tin mới để tránh bị nhầm lẫn hoặc mất thêm chi phí không cần thiết.
Trách nhiệm của người dân và cơ quan thu
Khi thực hiện nghĩa vụ nộp phí và lệ phí, người dân có quyền yêu cầu cơ quan thu cung cấp hóa đơn, biên lai và giải thích rõ lý do thu, mức thu. Đồng thời có quyền khiếu nại nếu phát hiện có hành vi thu sai, thu cao hơn quy định hoặc không minh bạch.
Ngược lại các cơ quan thu phải niêm yết công khai bảng giá tại trụ sở hoặc trên trang web chính thức mà không được tự ý đặt ra các khoản thu không có trong danh mục. Việc sử dụng nguồn thu từ phí và lệ phí phải được hạch toán rõ ràng báo cáo định kỳ với chịu sự kiểm toán của cơ quan chức năng.
Cần nhấn mạnh rằng luật không chỉ là văn bản pháp lý mà còn là công cụ bảo vệ quyền lợi của người dân. Chỉ khi người dân hiểu luật họ mới có thể giám sát và đảm bảo sự minh bạch trong hoạt động thu ngân sách nhà nước.
Luật phí và lệ phí là hành lang pháp lý quan trọng để điều chỉnh việc thu các khoản tài chính từ dịch vụ công. Hiểu rõ luật này không chỉ giúp người dân thực hiện đúng nghĩa vụ còn góp phần xây dựng một xã hội minh bạch, công bằng, hiệu quả. Trong bối cảnh nền kinh tế đang từng bước chuyển đổi số nắm bắt các quy định mới sẽ giúp mỗi cá nhân với tổ chức ứng xử hợp lý tận dụng tốt các chính sách hỗ trợ tài chính từ nhà nước. Vì vậy hãy luôn theo dõi các văn bản hướng dẫn mới cập nhật thường xuyên với sử dụng dịch vụ công một cách thông minh đúng luật.