Trong những năm đầu của thế kỷ XXI Việt Nam bước vào giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Các khu công nghiệp, khu dân cư, trung tâm thương mại, cơ sở sản xuất phát triển nhanh chóng kéo theo sự gia tăng đáng kể các nguy cơ cháy nổ. Trong bối cảnh đó yêu cầu đặt ra là phải xây dựng một hành lang pháp lý đầy đủ đồng bộ để quản lý hiệu quả hoạt động phòng cháy chữa cháy trên toàn quốc. Trả lời cho yêu cầu đó ngày 29 tháng 6 năm 2001 Quốc hội khóa X đã thông qua Luật Phòng cháy Chữa cháy số 27/2001/QH10. Là văn bản pháp lý có ý nghĩa lịch sử trong hệ thống pháp luật Việt Nam về an toàn phòng cháy.
Sự cần thiết của việc ban hành Luật Phòng cháy và Chữa cháy
Trước khi Luật năm 2001 ra đời, công tác phòng cháy và chữa cháy chủ yếu được quy định rải rác trong các nghị định, thông tư và văn bản dưới luật. Điều này dẫn đến nhiều bất cập trong thực tiễn thi hành. Các quy định thiếu đồng bộ, phân tán và không đủ sức điều chỉnh những vấn đề mới phát sinh trong đời sống xã hội. Do đó, việc ban hành một đạo luật chuyên biệt về phòng cháy và chữa cháy là một bước đi cần thiết, nhằm thống nhất quản lý nhà nước trong lĩnh vực này.
Bên cạnh đó, với việc tham gia nhiều điều ước quốc tế, Việt Nam cũng cần nội luật hóa các tiêu chuẩn về an toàn cháy nổ, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các lực lượng phòng cháy, chữa cháy và từng bước hiện đại hóa hoạt động này theo hướng chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.
Nội dung cơ bản của Luật số 27/2001/QH10
Luật Phòng cháy và Chữa cháy năm 2001 gồm 9 chương và 61 điều, quy định toàn diện từ công tác phòng ngừa, ứng phó đến chính sách hỗ trợ và quản lý nhà nước trong lĩnh vực này. Các chương bao gồm
-
Chương I Những quy định chung
-
Chương II Phòng cháy
-
Chương III Chữa cháy
-
Chương IV Lực lượng phòng cháy và chữa cháy
-
Chương V Phương tiện phòng cháy và chữa cháy
-
Chương VI Quản lý nhà nước về phòng cháy và chữa cháy
-
Chương VII Khen thưởng và xử lý vi phạm
-
Chương VIII Điều khoản thi hành
Trong đó các điều khoản được xây dựng theo hướng xác định rõ trách nhiệm của từng chủ thể tham gia vào hoạt động phòng cháy từ cá nhân, hộ gia đình, tổ chức cho đến các cơ quan nhà nước. Đồng thời, luật cũng đưa ra các yêu cầu kỹ thuật và biện pháp phòng ngừa bắt buộc đối với những lĩnh vực có nguy cơ cháy nổ cao như hóa chất, xăng dầu, khí đốt, vật liệu dễ cháy.
Những quy định nổi bật
Một trong những điểm nổi bật của luật là yêu cầu các cơ sở sản xuất, kinh doanh và dịch vụ phải xây dựng phương án phòng cháy chữa cháy phù hợp với quy mô và tính chất hoạt động. Đồng thời, cơ sở phải trang bị đầy đủ thiết bị phòng cháy và tổ chức lực lượng phòng cháy tại chỗ, định kỳ tổ chức huấn luyện nghiệp vụ cho cán bộ, nhân viên.
Luật cũng quy định rõ quyền và nghĩa vụ của công dân trong công tác phòng cháy. Mỗi người dân có trách nhiệm phát hiện và báo cháy kịp thời, tuân thủ các quy định an toàn, không gây cản trở hoạt động cứu hỏa và có thể tình nguyện tham gia chữa cháy khi có sự điều động.
Một điểm quan trọng khác là xác lập vai trò trung tâm của lực lượng Cảnh sát Phòng cháy và Chữa cháy. Luật trao quyền cho lực lượng này trong việc kiểm tra, thanh tra, xử phạt vi phạm hành chính, đồng thời tổ chức chỉ huy chữa cháy và cứu hộ, cứu nạn trong các tình huống khẩn cấp.
Ảnh hưởng của luật trong thực tiễn
Sau hơn hai thập kỷ được thi hành, Luật Phòng cháy và Chữa cháy năm 2001 đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức pháp luật trong cộng đồng, giảm thiểu đáng kể số vụ cháy và thiệt hại về người, tài sản.
Hàng loạt cơ sở đã chủ động trang bị hệ thống phòng cháy hiện đại, tổ chức các buổi tập huấn, diễn tập theo đúng quy định. Nhiều địa phương đã xây dựng mô hình khu dân cư an toàn về phòng cháy, kết nối hiệu quả giữa lực lượng chuyên trách và lực lượng dân phòng.
Trong lĩnh vực giáo dục nội dung pháp luật về phòng cháy, chữa cháy cũng được đưa vào chương trình giảng dạy, giúp thế hệ trẻ hình thành ý thức tự giác trong việc bảo vệ an toàn cho bản thân và cộng đồng.
Hạn chế và nhu cầu hoàn thiện
Tuy đạt được nhiều kết quả tích cực, Luật năm 2001 cũng bộc lộ một số hạn chế khi bước vào giai đoạn phát triển mới. Công nghệ, thiết bị, chất liệu xây dựng, mô hình đô thị hiện đại phát triển nhanh chóng, trong khi các quy định pháp luật chưa kịp thời cập nhật. Một số khái niệm chưa rõ ràng, phạm vi điều chỉnh còn thiếu bao quát, dẫn đến lúng túng trong áp dụng thực tế.
Chính vì vậy, Quốc hội đã sửa đổi, bổ sung luật vào năm 2013 và mới đây nhất là năm 2024, ban hành Luật Phòng cháy, Chữa cháy và Cứu nạn, Cứu hộ số 55/2024/QH15. Phiên bản mới này kế thừa những điểm hợp lý của luật cũ, đồng thời mở rộng phạm vi điều chỉnh, cập nhật công nghệ và tăng cường quản lý nhà nước trong bối cảnh hiện đại.
Luật Phòng cháy chữa cháy năm 2001 là cột mốc quan trọng trong quá trình xây dựng hệ thống pháp luật về an toàn cháy nổ tại Việt Nam. Không chỉ góp phần vào hoàn thiện hành lang pháp lý còn nâng cao trách nhiệm của mỗi tổ chức, cá nhân trong công tác phòng cháy chữa cháy. Dù đã được thay thế bởi phiên bản mới nhưng giá trị nền tảng của Luật năm 2001 vẫn còn nguyên tính thời sự nên là bài học quý giá trong việc xây dựng một xã hội an toàn, văn minh, hiện đại