HIV AIDS không còn là một khái niệm xa lạ trong đời sống hiện đại dù đã có nhiều tiến bộ trong y học với truyền thông nhưng căn bệnh này vẫn là nỗi lo với không ít người. Để đối phó hiệu quả với HIV AIDS luật pháp đóng vai trò then chốt. Luật phòng chống HIV AIDS tại Việt Nam ra đời nhằm bảo vệ quyền lợi của người nhiễm kiểm soát dịch bệnh giảm thiểu tác động tiêu cực đến cộng đồng. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan đầy đủ về nội dung của luật cũng như trách nhiệm của từng cá nhân hay tổ chức trong việc thực thi pháp luật.
Lý do cần có luật riêng về HIV AIDS
HIV là loại vi rút gây suy giảm miễn dịch ở người khiến cơ thể không thể chống lại các bệnh cơ hội. AIDS là giai đoạn cuối cùng của quá trình nhiễm HIV khi hệ miễn dịch gần như bị phá hủy. Từ những năm 1990 HIV bắt đầu lan rộng tại Việt Nam đặc biệt trong nhóm nguy cơ cao như người nghiện ma túy, quan hệ tình dục không an toàn và người bán dâm.
Do đặc thù về mặt dịch tễ học, tâm lý xã hội kỳ thị sâu sắc đối với người nhiễm HIV nên việc xây dựng một khung pháp lý riêng là điều cần thiết. Luật phòng chống HIV AIDS không chỉ điều chỉnh hoạt động phòng bệnh mà còn đảm bảo quyền con người tạo điều kiện để người nhiễm được điều trị sống khỏe mạnh với hòa nhập cộng đồng.
Nội dung cơ bản của luật phòng chống HIV AIDS
Luật quy định rõ nguyên tắc phòng ngừa là chủ yếu kết hợp giữa biện pháp y tế và xã hội. Tất cả công dân đều có quyền với trách nhiệm trong phòng chống HIV. Người nhiễm HIV được đảm bảo các quyền cơ bản như học tập lao động hay khám chữa bệnh hay giữ bí mật thông tin cá nhân.
Ngoài ra luật nghiêm cấm mọi hình thức kỳ thị phân biệt đối xử. Cơ sở y tế không được từ chối điều trị cho người nhiễm HIV. Trẻ em bị nhiễm vẫn được đi học bình thường. Người bị nhiễm HIV không bị buộc nghỉ việc hay đuổi học chỉ vì lý do tình trạng bệnh.
Một nội dung quan trọng khác là điều chỉnh hoạt động xét nghiệm HIV. Xét nghiệm phải dựa trên nguyên tắc tự nguyện có tư vấn trước sau xét nghiệm. Trong một số trường hợp đặc biệt như hiến máu, hiến mô, phạm nhân hoặc phụ nữ mang thai có nguy cơ cao có thể xét nghiệm bắt buộc theo hướng dẫn chuyên môn.
Luật cũng quy định về việc điều trị dự phòng trước sau phơi nhiễm. Người có nguy cơ cao như nhân viên y tế, người sống cùng người nhiễm HIV, người bị xâm hại tình dục được hỗ trợ sử dụng thuốc dự phòng. Người nghi nhiễm do quan hệ không an toàn hay tai nạn cũng được tư vấn hỗ trợ điều trị kịp thời.
Nghĩa vụ của người nhiễm HIV
Người nhiễm HIV có nghĩa vụ thông báo tình trạng bệnh cho bạn tình, vợ chồng, người chuẩn bị kết hôn hoặc người sống cùng trong một gia đình là nghĩa vụ quan trọng nhằm bảo vệ cộng đồng giảm lây lan trong môi trường sống.
Ngoài ra người nhiễm phải tuân thủ phác đồ điều trị do bác sĩ chỉ định không cố ý truyền bệnh cho người khác. Mọi hành vi cố tình lây nhiễm sẽ bị xử lý theo pháp luật với mức phạt rất nghiêm khắc có thể bị truy tố hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Trách nhiệm của cơ quan nhà nước với tổ chức xã hội
Luật phòng chống HIV AIDS phân công rõ ràng trách nhiệm giữa các cơ quan nhà nước, chính quyền địa phương với tổ chức đoàn thể. Bộ Y tế là cơ quan đầu mối chỉ đạo chuyên môn ban hành hướng dẫn điều trị kiểm soát thuốc quản lý dịch tễ. Các sở y tế địa phương chịu trách nhiệm triển khai chương trình phòng ngừa với xét nghiệm cả giám sát với chăm sóc người nhiễm.
Chính quyền các cấp có trách nhiệm huy động nguồn lực tuyên truyền nâng cao nhận thức hỗ trợ người nhiễm tái hòa nhập cộng đồng. Các tổ chức xã hội, đoàn thể, hội nhóm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tư vấn tuyên truyền giám sát việc thực thi pháp luật.
Trường học, doanh nghiệp, tổ chức tôn giáo được khuyến khích lồng ghép nội dung phòng chống HIV vào các chương trình sinh hoạt giáo dục đạo đức và văn hóa cộng đồng.
Chính sách hỗ trợ can thiệp giảm tác hại
Một điểm nổi bật của luật là chính sách can thiệp giảm tác hại cho nhóm có nguy cơ cao như người nghiện ma túy, người bán dâm, người đồng tính nam. Các chương trình phân phát bao cao su, bơm kim tiêm sạch, thuốc điều trị thay thế giúp giảm nguy cơ lây nhiễm HIV trong cộng đồng.
Người nhiễm HIV được hỗ trợ miễn phí hay giảm giá các dịch vụ y tế, thuốc điều trị với cả khám định kỳ xét nghiệm tải lượng vi rút. Trẻ em nhiễm HIV và phụ nữ mang thai nhiễm HIV được ưu tiên trong các chương trình an sinh xã hội.
Quỹ phòng chống HIV AIDS được thành lập từ nguồn ngân sách nhà nước, viện trợ quốc tế đóng góp xã hội để hỗ trợ tài chính cho các chương trình can thiệp tuyên truyền điều trị.
Xử lý vi phạm pháp luật liên quan đến HIV
Luật quy định rõ chế tài xử lý hành vi vi phạm như cố ý truyền HIV cho người khác từ chối khám chữa bệnh tiết lộ thông tin cá nhân người nhiễm gây kỳ thị phân biệt. Mức phạt có thể từ xử lý hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ vi phạm.
Các hành vi lạm dụng HIV để xúc phạm danh dự người khác xuyên tạc thông tin với cả đưa tin sai sự thật gây hoang mang trong cộng đồng cũng bị xử lý nghiêm.
Bên cạnh đó nếu cơ quan tổ chức không thực hiện đúng quy định về xét nghiệm hay điều trị hay bảo vệ người nhiễm thì cũng bị xử phạt hành chính hay bị xử lý trách nhiệm theo pháp luật.
Luật phòng chống HIV AIDS là hành lang pháp lý quan trọng giúp kiểm soát dịch bệnh bảo vệ quyền con người nâng cao sức khỏe cộng đồng không chỉ là văn bản pháp luật đơn thuần đây còn là công cụ định hướng chính sách và hành động của toàn xã hội trong cuộc chiến với HIV.