Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu ngày càng sâu rộng tình trạng mua bán người tiếp tục là một thách thức lớn đối với các quốc gia đang phát triển. Là một loại tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia và để lại nhiều hệ lụy nghiêm trọng về kinh tế, xã hội, an ninh, đạo đức. Tại Việt Nam việc ban hành sửa đổi Luật Phòng chống mua bán người là bước đi chiến lược để bảo vệ con người đặc biệt là nhóm đối tượng yếu thế như phụ nữ và trẻ em. Luật mới năm 2024 đánh dấu bước hoàn thiện quan trọng trong hành lang pháp lý đặt nền móng cho công tác phòng chống hiệu quả nhân văn hơn.
Khung pháp lý mới của luật năm 2024
Luật Phòng chống mua bán người năm 2024 được Quốc hội thông qua trong kỳ họp thứ sáu của khóa XV và chính thức có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2025. Luật này thay thế văn bản ban hành từ năm 2011, cập nhật các quy định mới phù hợp với thực tiễn và bối cảnh quốc tế. Điểm nổi bật của luật là mở rộng khái niệm mua bán người bổ sung hành vi mua bán bào thai điều chỉnh các biện pháp hỗ trợ nạn nhân đồng thời tăng cường cơ chế hợp tác quốc tế trong điều tra truy tố hỗ trợ nạn nhân tái hòa nhập cộng đồng.
Luật gồm tám chương với sáu mươi ba điều phản ánh sự mở rộng về phạm vi điều chỉnh nâng cao chất lượng quy định và sự phân công rõ ràng giữa các cơ quan chức năng. Việc nâng số điều luật cho thấy tính hệ thống và toàn diện của khung pháp lý mới tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai ở cả trung ương và địa phương.
Khái niệm và hành vi được mở rộng
So với luật cũ luật năm 2024 đã làm rõ hơn ba yếu tố cấu thành hành vi mua bán người bao gồm hành vi cụ thể, thủ đoạn sử dụng và mục đích cuối cùng. Đặc biệt, lần đầu tiên luật quy định cụ thể hành vi mua bán bào thai cũng bị coi là vi phạm pháp luật. Đây là điểm mới đáng chú ý phản ánh sự phát triển về tư duy lập pháp trong bảo vệ quyền con người ngay từ giai đoạn hình thành sự sống.
Ngoài ra, luật còn làm rõ khái niệm bóc lột với các hành vi như cưỡng bức lao động hay bóc lột tình dục hay ép hôn nhân trái ý muốn hay buộc phải mang thai, khai thác nội tạng hoặc các hình thức bóc lột khác có tính chất vô nhân đạo. Việc làm rõ nội dung này giúp tăng khả năng nhận diện tội phạm và hỗ trợ điều tra hiệu quả hơn.
Hệ thống phòng ngừa và hỗ trợ nạn nhân
Một trong những nội dung được nhấn mạnh trong luật là cơ chế phòng ngừa chủ động. Luật yêu cầu các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị xã hội, doanh nghiệp và cơ sở giáo dục có trách nhiệm triển khai các hoạt động tuyên truyền phổ biến kiến thức pháp luật và nâng cao ý thức cộng đồng. Trách nhiệm không chỉ đặt trên vai cơ quan công an hay bộ máy chính quyền mà còn mở rộng đến từng đơn vị từng cá nhân trong xã hội.
Luật cũng bổ sung các quy định mới về hỗ trợ nạn nhân. Cơ chế nhận diện nạn nhân được quy định rõ ràng không đòi hỏi phải có đủ bằng chứng pháp lý ngay từ đầu. Điều này giúp nạn nhân được tiếp cận sớm các dịch vụ như hỗ trợ tâm lý, y tế, pháp lý và hỗ trợ sinh kế. Đồng thời luật cũng chú trọng việc tái hòa nhập cộng đồng cho nạn nhân thông qua các chương trình đào tạo nghề tạo việc làm hỗ trợ tài chính.
Tăng cường hợp tác quốc tế
Mua bán người là tội phạm xuyên biên giới do đó luật mới dành riêng nhiều điều khoản để điều chỉnh nội dung hợp tác quốc tế. Các cơ quan có thẩm quyền được tạo điều kiện thuận lợi hơn trong việc phối hợp với nước ngoài để truy bắt tội phạm xác minh danh tính nạn nhân và thực hiện các hoạt động dẫn độ chuyển giao tư pháp. Luật khuyến khích ký kết các thỏa thuận song phương và đa phương nhằm tạo khung pháp lý ổn định cho hoạt động hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này.
Đồng thời, luật cũng quy định rõ quyền và nghĩa vụ của công dân Việt Nam là nạn nhân ở nước ngoài, tạo điều kiện cho việc hồi hương, hỗ trợ và bảo vệ họ khi trở về nước. Các đại sứ quán, cơ quan ngoại giao có vai trò chủ động hơn trong tiếp nhận thông tin và kết nối với cơ quan chức năng trong nước.
Vai trò của các chủ thể trong triển khai luật
Luật phân định rõ trách nhiệm của các cơ quan chức năng. Bộ Công an giữ vai trò chủ lực trong công tác điều tra xác minh và truy tố tội phạm. Bộ Lao động Thương binh và Xã hội chịu trách nhiệm tổ chức tiếp nhận, bảo vệ và hỗ trợ nạn nhân. Bộ Giáo dục và Đào tạo có trách nhiệm lồng ghép nội dung tuyên truyền vào chương trình giảng dạy. Các tổ chức xã hội, đoàn thể như Mặt trận Tổ quốc, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên đóng vai trò cầu nối trong hỗ trợ cộng đồng và tuyên truyền rộng khắp.
Ngoài ra doanh nghiệp và các tổ chức phi chính phủ cũng được khuyến khích tham gia thông qua các hoạt động đào tạo tạo việc làm hỗ trợ pháp lý gây quỹ nhân đạo. Việc huy động sự tham gia đa dạng của nhiều thành phần sẽ giúp luật được thực thi hiệu quả tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội trong phòng chống tội phạm mua bán người.
Thách thức và hướng triển khai
Việc triển khai luật mới đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ các cơ quan thực thi. Một số thách thức có thể kể đến là thiếu nguồn nhân lực chuyên môn ở địa phương, cơ sở vật chất hạn chế cho việc hỗ trợ nạn nhân, nhận thức xã hội chưa đầy đủ về tội phạm này. Để khắc phục cần có kế hoạch đào tạo bài bản cho cán bộ chuyên trách xây dựng mô hình trung tâm hỗ trợ nạn nhân tại các vùng trọng điểm và tăng cường truyền thông để nâng cao nhận thức cộng đồng.
Cần có các văn bản hướng dẫn chi tiết thi hành luật kèm theo cơ chế giám sát chặt chẽ để đảm bảo luật không chỉ nằm trên giấy. Bên cạnh đó việc phân bổ ngân sách đầy đủ, hợp lý cũng là điều kiện cần thiết để triển khai luật một cách hiệu quả và bền vững.
Luật Phòng chống mua bán người năm 2024 không chỉ là một văn bản pháp lý mới còn là bước tiến mạnh mẽ trong chiến lược bảo vệ quyền con người tại Việt Nam. Bằng mở rộng khái niệm củng cố hệ thống phòng ngừa nâng cao quyền lợi nạn nhân tăng cường hợp tác quốc tế cho nên luật đặt nền móng vững chắc cho một xã hội nhân văn, công bằng, an toàn hơn. Tuy còn nhiều thách thức nhưng với quyết tâm chính trị với sự tham gia của toàn xã hội, tội phạm mua bán người chắc chắn sẽ từng bước bị đẩy lùi. Không chỉ là sứ mệnh pháp lý còn là trách nhiệm đạo đức của mỗi người dân trong thời đại văn minh hội nhập.