Rửa tiền từ lâu đã trở thành một trong những hành vi nguy hiểm đe dọa đến sự ổn định của hệ thống tài chính trật tự xã hội. Để tăng cường khả năng ngăn chặn xử lý hiệu quả hành vi này Quốc hội Việt Nam đã ban hành Luật Phòng chống rửa tiền số 14 năm 2022. Là văn bản pháp luật mới nhất thay thế cho Luật năm 2012 có hiệu lực từ ngày một tháng ba năm hai nghìn hai mươi ba. Bài viết này sẽ trình bày chi tiết về nội dung, điểm mới, những quy định cần lưu ý trong luật này.
Tình hình rửa tiền và nhu cầu sửa đổi luật
Trong những năm gần đây tình trạng rửa tiền diễn biến ngày càng phức tạp gắn với sự phát triển của công nghệ tài chính mở rộng các hình thức thanh toán trực tuyến. Nhiều hành vi tội phạm có tổ chức đã lợi dụng kẽ hở trong hệ thống pháp lý và công nghệ để hợp pháp hóa nguồn tiền bất hợp pháp. Đòi hỏi phải có một khung pháp lý hiện đại phù hợp với thực tiễn trong nước và thông lệ quốc tế.
Luật Phòng chống rửa tiền năm 2022 ra đời nhằm khắc phục những hạn chế của luật cũ đồng thời tăng cường cơ chế phòng ngừa kiểm soát với xử lý hành vi rửa tiền hiệu quả hơn. Bên cạnh đó sửa đổi luật cũng nhằm đáp ứng yêu cầu của các tổ chức quốc tế như Nhóm hành động tài chính về chống rửa tiền tài trợ khủng bố gọi tắt là FATF.
Phạm vi điều chỉnh cùng đối tượng áp dụng
Luật mới quy định rõ phạm vi điều chỉnh bao gồm các biện pháp phòng ngừa, phát hiện, xử lý hành vi rửa tiền, trách nhiệm của các tổ chức tài chính rồi cả tổ chức kinh doanh ngành nghề phi tài chính với các cơ quan nhà nước có liên quan. Đặc biệt luật còn điều chỉnh cả hành vi tài trợ cho khủng bố phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt mở rộng hơn so với luật cũ chỉ tập trung vào rửa tiền.
Đối tượng áp dụng không chỉ giới hạn trong tổ chức tài chính như ngân hàng, công ty bảo hiểm hay chứng khoán mà còn bao gồm cả những ngành nghề có nguy cơ cao như bất động sản, kim khí quý, đá quý, dịch vụ kế toán, luật sư, công chứng đặc biệt là các nền tảng cung cấp dịch vụ trung gian thanh toán.
Các nguyên tắc cơ bản của luật
Được xây dựng dựa trên bốn nguyên tắc cơ bản. Một là phòng chống rửa tiền phải được tiến hành đồng bộ từ phòng ngừa đến phát hiện xử lý. Hai là tổ chức với cá nhân có nghĩa vụ hợp tác với cơ quan có thẩm quyền trong việc cung cấp thông tin báo cáo giao dịch đáng ngờ. Ba là bảo đảm quyền lợi chính đáng của khách hàng không xâm phạm quyền riêng tư nếu không có căn cứ pháp luật. Bốn là phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Những điểm mới nổi bật trong luật năm 2022
So với luật cũ ban hành năm 2012 Luật số 14 năm 2022 có nhiều điểm mới quan trọng. Trước tiên là việc mở rộng đối tượng báo cáo. Luật quy định rõ trách nhiệm của tổ chức trung gian thanh toán với tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản ảo trong việc phát hiện báo cáo giao dịch đáng ngờ.
Một điểm mới quan trọng khác là luật phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro từ đó áp dụng biện pháp thẩm định phù hợp. Khách hàng được chia thành ba nhóm là rủi ro thấp, trung bình, cao. Với mỗi nhóm hay tổ chức tài chính phải có chính sách kiểm soát tương ứng như tăng cường giám sát hoặc định kỳ cập nhật thông tin.
Luật cũng yêu cầu tăng cường tính minh bạch của pháp nhân và tổ chức phi lợi nhuận. Cụ thể các tổ chức này phải cung cấp thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi thực sự tức là người thực sự kiểm soát tài sản hoặc hưởng lợi từ các giao dịch.
Một thay đổi đáng chú ý khác là việc kiểm soát hoạt động vận chuyển tiền mặt, kim loại quý, công cụ chuyển nhượng qua biên giới. Luật quy định rõ trách nhiệm khai báo kiểm tra xử lý nhằm ngăn chặn việc vận chuyển tài sản bất hợp pháp.
Ngoài ra luật còn bổ sung nhiều dấu hiệu giao dịch đáng ngờ trong các lĩnh vực như chứng khoán, bảo hiểm, bất động sản. Là căn cứ để các tổ chức thực hiện nghĩa vụ báo cáo kịp thời đến Cơ quan phòng chống rửa tiền thuộc Ngân hàng Nhà nước.
Trách nhiệm của các cơ quan liên quan
Luật quy định rõ trách nhiệm của từng cơ quan trong hệ thống phòng chống rửa tiền. Ngân hàng Nhà nước giữ vai trò cơ quan đầu mối có nhiệm vụ xây dựng triển khai chính sách hướng dẫn các tổ chức thực hiện báo cáo thu thập thông tin.
Bộ Công an có trách nhiệm điều tra xử lý hành vi rửa tiền đồng thời phối hợp với các cơ quan trong lẫn ngoài nước để truy vết dòng tiền nghi vấn. Các bộ ngành khác như Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng, Bộ Tư pháp, Bộ Công Thương cũng có trách nhiệm phối hợp quản lý trong lĩnh vực thuộc phạm vi phụ trách.
Ủy ban nhân dân các cấp được giao nhiệm vụ tuyên truyền phổ biến pháp luật về phòng chống rửa tiền tại địa phương đồng thời chỉ đạo các cơ quan chuyên môn thực hiện công tác thanh tra kiểm tra xử lý vi phạm.
Hiệu lực thi hành, văn bản hướng dẫn
Luật Phòng chống rửa tiền số 14 năm 2022 có hiệu lực từ ngày một tháng ba năm hai nghìn hai mươi ba. Cùng với đó Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước đã ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết như Nghị định về xác định khách hàng, Thông tư hướng dẫn quy trình báo cáo, Quyết định quy định mức giá trị giao dịch phải khai báo.
Những văn bản này giúp tổ chức tài chính với các đơn vị có liên quan hiểu rõ hơn về cách thức thực hiện nghĩa vụ phòng chống rửa tiền một cách đồng bộ hiệu quả.
Luật Phòng chống rửa tiền số 14 năm 2022 thể hiện nỗ lực lớn của Nhà nước trong xây dựng khung pháp lý hiện đại phù hợp với chuẩn mực quốc tế. Với nhiều điểm mới luật không chỉ nâng cao hiệu quả phòng chống rửa tiền còn góp phần bảo vệ hệ thống tài chính giúp duy trì ổn định kinh tế ngăn ngừa các hoạt động tội phạm tài chính tinh vi.
Việc thực hiện nghiêm túc các quy định trong luật đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức tài chính hay tổ chức kinh doanh ngành nghề phi tài chính với các cơ quan quản lý nhà nước. Càng hiểu rõ luật doanh nghiệp với cá nhân càng có khả năng phòng ngừa rủi ro bảo vệ hoạt động kinh doanh với uy tín của chính mình