Tệ nạn xã hội gồm nhiều hành vi tiêu cực như buôn bán sử dụng ma túy trái phép, mại dâm, tổ chức đánh bạc bất hợp pháp. Luật phòng chống tệ nạn xã hội mới nhất tại Việt Nam được quy định trong lĩnh vực này nhằm bảo vệ môi trường xã hội lành mạnh đảm bảo an ninh trật tự nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng. Luật liên quan chặt chẽ đến Luật phòng chống ma túy hiện hành và các nghị định hướng dẫn thi hành tạo khung pháp lý đồng bộ nhằm ngăn chặn tệ nạn hỗ trợ người tái hòa nhập cộng đồng với xử lý nghiêm hành vi vi phạm.
Khung pháp lý tổng thể
Luật phòng chống tệ nạn xã hội hiện tại được triển khai chủ yếu thông qua Luật phòng chống ma túy năm 2021 với các văn bản hướng dẫn gồm nghị định chặt chẽ về cai nghiện với quản lý sau cai cả xử phạt hành chính đồng thời có quy định liên quan mại dâm và cờ bạc bất hợp pháp theo nghị định xử phạt vi phạm hành chính năm 2021. Là cấu trúc pháp lý toàn diện khi Luật phòng chống ma túy quy định rõ về quản lý người sử dụng chất ma túy, trách nhiệm xã hội, người nghiện và các hình thức phạm luật như tàng trữ mua bán chất ma túy trái phép.
Các hành vi bị nghiêm cấm
Trong Luật phòng chống ma túy, cụ thể là điều luật về hành vi bị nghiêm cấm bao gồm trồng cây chứa chất ma túy hay sản xuất tàng trữ với mua bán vận chuyển bất hợp pháp các chất ma túy hoặc tiền chất dùng để sản xuất ma túy tổ chức sử dụng ma túy cũng như chứa chấp tiếp tay cho tệ nạn ma túy. Ngoài ra còn cấm sử dụng hình thức sai lệch trong quá trình xét nghiệm hay quản lý người nghiện. Các hành vi như tổ chức mại dâm và đánh bạc trái pháp luật được xử phạt theo nghị định hành chính với thời hiệu xử lý là một năm kể từ khi vi phạm chấm dứt.
Trách nhiệm của cơ quan và tổ chức xã hội
Luật và nghị định giao rõ trách nhiệm cho nhiều cơ quan. Chính quyền cấp tỉnh và UBND các cấp phải phối hợp với công an, y tế, giáo dục và các đoàn thể trong công tác phổ biến kiểm tra xử lý tệ nạn với tổ chức cai nghiện tại cộng đồng. Mỗi năm triển khai tháng hành động phòng chống ma túy huy động toàn xã hội tham gia vào chiến dịch truyền thông truy quét tệ nạn ma túy và mở rộng cai nghiện bắt buộc cho những đối tượng đủ điều kiện.
Năm 2025 là năm được xác định là năm đẩy mạnh phòng chống ma túy cả nước.
Cai nghiện và quản lý sau cai
Luật phòng chống ma túy năm 2021 cùng các nghị định hướng dẫn quy định tiêu chuẩn cơ sở cai nghiện, điều kiện đưa người nghiện vào cơ sở, quy trình cai nghiện bắt buộc giám định y tế. Có quy định cụ thể về cai nghiện trong cơ sở và sau cai nghiện khi về cộng đồng, trách nhiệm của gia đình và chính quyền cơ sở trong việc hỗ trợ người nghiện tái hòa nhập.
Cơ chế cai nghiện được triển khai qua hai hình thức là tự nguyện và bắt buộc. Người dùng ma túy có thể bị đưa vào cai nghiện bắt buộc nếu không tự khắc phục được hành vi ảnh hưởng xấu đến bản thân cũng như gia đình hoặc xã hội.
Hình thức vì cộng đồng không tệ nạn
Chính phủ ban hành những quy định liên quan đến quản lý các tệ nạn xã hội như mại dâm và đánh bạc trái phép đưa ra các biện pháp tuyên truyền giáo dục cộng đồng với tăng cường giám sát kiểm tra cũng như xử phạt nghiêm minh người vi phạm. Các tệ nạn này được coi là nguyên nhân gây lãng phí tài nguyên xã hội gợi ý việc hình thành kênh hỗ trợ cho người lỡ vấp vào tệ nạn nhằm tái hòa nhập cộng đồng.
Cơ quan địa phương có nhiệm vụ giám sát kiến nghị đưa ra giải pháp để hỗ trợ người bị ảnh hưởng bởi tệ nạn bao gồm kết hợp với hội phụ nữ, hội cựu chiến binh, đoàn thanh niên… nhằm hỗ trợ họ ổn định đời sống tránh tái phạm.
Xử lý vi phạm và thời hiệu xử phạt
Việc xử phạt vi phạm bao gồm trách nhiệm hình sự đối với hành vi ma túy nghiêm trọng như sản xuất buôn bán tàng trữ hàng cấm. Các vi phạm về mại dâm và đánh bạc bị xử phạt hành chính với mức tiền phạt từ thấp đến cao kèm theo cấm đảm nhiệm chức vụ với cấm hành nghề hay cấm làm công việc nhất định. Thời hiệu xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng chống tệ nạn xã hội là một năm kể từ khi hành vi vi phạm chấm dứt.
Giải pháp phòng chống hiệu quả
Chiến lược phòng chống tệ nạn xã hội cần thực hiện đồng bộ trên nhiều mặt. Về truyền thông cần xây dựng nội dung phù hợp với từng nhóm tuổi có hình thức sáng tạo gần gũi để hạn chế tác động tiêu cực và định hướng thái độ tích cực. Pháp luật cần được phổ biến đến cả cộng đồng vùng sâu vùng xa, nơi ảnh hưởng của tệ nạn vẫn còn lớn.
Về chính sách hỗ trợ cần triển khai kịp thời các mô hình xã hội hóa cai nghiện cung cấp việc làm hỗ trợ tâm lý và đào tạo kỹ năng để người sau cai tái hòa nhập thành công. Hệ thống cơ sở cai nghiện cần đảm bảo tiêu chuẩn về nhân lực, thiết bị và phương pháp tiếp cận người nghiện.
Luật phòng chống tệ nạn xã hội mới nhất được hình thành từ Luật phòng chống ma túy năm 2021 và nghị định xử phạt hành chính liên quan mại dâm với đánh bạc trái phép. Khung pháp lý này xác định rõ hành vi bị cấm, cơ chế xử lý nghiêm minh, trách nhiệm tổ chức thực hiện, thời hiệu xử phạt cũng như định hướng hỗ trợ cho người tái hòa nhập. Công tác này cần đầu tư hệ thống truyền thông hiệu quả gia tăng sự tham gia của cộng đồng tiếp tục nâng cao năng lực của hệ thống cai nghiện.