Trong các cuộc thảo luận về tôn giáo văn hóa pháp luật cụm từ luật Sharia hay luật Hồi giáo thường xuất hiện với nhiều ý kiến trái chiều. Một số người xem đây là chuẩn mực đạo đức sâu sắc, một số khác lại nhìn nhận nó như hệ thống luật nghiêm khắc gây tranh cãi. Vậy thực chất luật Sharia là gì? Cơ sở nào hình thành nên hệ thống pháp luật này với cả vai trò của nó trong đời sống người Hồi giáo ra sao?
Khái niệm luật Sharia là gì
Luật Sharia hay còn gọi là Shari’ah là hệ thống luật pháp với quy tắc đạo đức của đạo Hồi dựa trên Kinh Qur’an và Hadith. Những lời nói hành động với thói quen của nhà tiên tri Muhammad.
Từ Sharia trong tiếng Ả Rập mang nghĩa con đường dẫn đến nguồn nước, hình ảnh tượng trưng cho con đường chính đạo mà người Hồi giáo cần theo đuổi không chỉ là luật pháp hình sự hay dân sự Sharia còn bao trùm cả đời sống tinh thần, đạo đức, xã hội và tín ngưỡng.
Cơ sở hình thành luật Sharia
Luật Sharia được xây dựng dựa trên bốn nguồn chính
Qur’an
Là kinh thánh của đạo Hồi chứa những chỉ dẫn trực tiếp từ Thượng đế (Allah). Qur’an quy định nhiều khía cạnh đời sống như hôn nhân hay tài sản hay thừa kế hay hình phạt rồi cả giao dịch…
Hadith (Sunnah)
Là những lời nói hành vi cùng phán xét của nhà tiên tri Muhammad người được xem là hình mẫu hoàn hảo cho tín đồ Hồi giáo. Hadith giúp làm rõ cụ thể hóa các quy định trong Qur’an.
Ijma (Đồng thuận của học giả Hồi giáo)
Là sự thống nhất quan điểm giữa các học giả có thẩm quyền trong trường hợp không có chỉ dẫn cụ thể từ Qur’an hoặc Hadith.
Qiyas (Suy luận tương tự)
Là quá trình suy luận pháp lý dựa trên sự tương đồng với các tình huống đã được quy định trong Qur’an hoặc Hadith.
Luật Sharia điều chỉnh những gì
Luật Sharia bao phủ toàn diện các mặt đời sống cá nhân và cộng đồng. Một số lĩnh vực điển hình bao gồm
Đời sống cá nhân
-
Cách cầu nguyện, ăn uống, trang phục
-
Luật ăn chay giữ chay trong tháng Ramadan
-
Quy định về vệ sinh với cư xử đạo đức
Hôn nhân gia đình
-
Hợp đồng hôn nhân ly hôn
-
Quyền lợi và nghĩa vụ vợ chồng
-
Quy định về thừa kế nuôi con
Giao dịch kinh tế
-
Cấm cho vay nặng lãi (riba)
-
Giao dịch trung thực hợp pháp
-
Chia sẻ lợi nhuận rủi ro công bằng
Hình sự tố tụng
-
Hình phạt cho tội trộm cắp với ngoại tình cả vu khống hay uống rượu
-
Nguyên tắc xét xử công bằng cùng chứng cứ rõ ràng
-
Áp dụng hình phạt hadd (cứng), qisas (đối xứng) và ta’zir (tùy nghi)
Luật Sharia với tranh cãi toàn cầu
Luật Sharia thường là chủ đề gây tranh cãi đặc biệt ở các quốc gia phương Tây do một số quy định bị cho là khắt khe ảnh hưởng đến quyền con người đặc biệt là phụ nữ và người thiểu số.
Các tranh cãi phổ biến xoay quanh
-
Hình phạt nặng như chặt tay hay ném đá đến chết hay xử tử công khai
-
Quyền lợi phụ nữ trong hôn nhân, thừa kế và tòa án
-
Quy định phân biệt giữa người Hồi giáo với không Hồi giáo
Tuy nhiên cần lưu ý rằng việc áp dụng Sharia khác nhau giữa các quốc gia và cộng đồng. Một số nước áp dụng toàn diện như Ả Rập Xê Út, Iran, Afghanistan; trong khi các quốc gia khác chỉ dùng Sharia trong lĩnh vực hôn nhân gia đình như Indonesia, Malaysia hay Nigeria.
Luật Hồi giáo Sharia có bắt buộc không
Đối với người Hồi giáo Sharia là con đường bắt buộc để sống đúng với giáo lý được Allah ban phước tuy nhiên thực thi Sharia như một hệ thống luật quốc gia còn tùy thuộc vào thể chế chính trị, văn hóa và xã hội của từng nước.
Ở một số quốc gia thế tục người Hồi giáo chỉ tuân thủ Sharia trong phạm vi cá nhân không mang tính cưỡng chế. Trong khi đó ở các quốc gia theo chế độ thần quyền Sharia có thể trở thành nền tảng pháp lý tối cao thậm chí thay thế luật dân sự hiện đại.
Luật Sharia trong bối cảnh hiện đại
Ngày nay Sharia đang đối mặt với nhiều thách thức
-
Nhu cầu cải cách để phù hợp với thời đại
-
Đối thoại liên tôn giáo và nhân quyền
-
Mâu thuẫn giữa luật quốc gia và luật tôn giáo
Nhiều học giả Hồi giáo hiện đại đang nỗ lực diễn giải Sharia theo hướng khoan dung nhân văn tương thích với các giá trị phổ quát như bình đẳng giới, quyền tự do và pháp quyền.
Luật Sharia không chỉ là một hệ thống pháp luật còn là lối sống niềm tin cùng bản sắc của hàng triệu người Hồi giáo trên thế giới. Để hiểu đúng về Sharia cần tiếp cận một cách toàn diện chứ không chỉ từ góc nhìn pháp lý mà còn từ khía cạnh văn hóa tôn giáo. Dù vẫn còn nhiều tranh cãi Sharia vẫn giữ vai trò quan trọng trong định hình xã hội Hồi giáo từ quá khứ đến hiện tại.