Tảo hôn là một vấn đề xã hội nhức nhối vẫn còn tồn tại ở nhiều vùng miền tại Việt Nam đặc biệt là các khu vực nông thôn, miền núi với vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Dù luật pháp đã có quy định rõ ràng về độ tuổi kết hôn nhưng thực tế vẫn ghi nhận nhiều trường hợp các em chưa đủ tuổi đã kết hôn hay sống chung như vợ chồng. Tình trạng này không chỉ vi phạm pháp luật còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tâm lý với tương lai của trẻ em nhất là trẻ em gái. Bài viết sau sẽ phân tích cụ thể về luật tảo hôn ở Việt Nam, các chế tài pháp lý với những hệ quả của việc tảo hôn đối với cá nhân và xã hội.
Khái niệm và quy định pháp luật về tảo hôn
Theo pháp luật Việt Nam hiện hành, độ tuổi được phép kết hôn là từ đủ 20 tuổi trở lên đối với nam và từ đủ 18 tuổi trở lên đối với nữ. Là điều kiện bắt buộc để một cuộc hôn nhân được xem là hợp pháp được công nhận bởi nhà nước. Khi một trong hai bên hoặc cả hai bên chưa đạt đến độ tuổi theo quy định mà vẫn kết hôn hay sống chung như vợ chồng thì hành vi đó được xác định là tảo hôn.
Tảo hôn là hành vi trái pháp luật làm sai lệch chức năng của hôn nhân gây ra nhiều hệ lụy về tâm lý, thể chất lẫn quyền lợi của người chưa đủ tuổi. Luật Hôn nhân và Gia đình đã quy định rõ ràng về việc cấm tảo hôn coi đó là một trong các hành vi vi phạm nghiêm trọng cần bị xử lý.
Phân biệt tảo hôn với kết hôn trái pháp luật
Tảo hôn thường bị nhầm lẫn với hành vi kết hôn trái pháp luật tuy nhiên hai khái niệm này không hoàn toàn đồng nhất. Tảo hôn là một dạng cụ thể của kết hôn trái pháp luật, với điểm đặc biệt là vi phạm về độ tuổi kết hôn. Trong khi đó kết hôn trái pháp luật bao gồm cả các trường hợp như cưỡng ép kết hôn, kết hôn với người đã có vợ hoặc chồng, kết hôn giữa những người có quan hệ huyết thống cấm kỵ.
Như vậy tảo hôn là một hành vi cụ thể thuộc nhóm các hành vi bị cấm trong kết hôn thường diễn ra phổ biến trong môi trường thiếu tiếp cận thông tin pháp luật, giáo dục giới tính và điều kiện kinh tế xã hội còn hạn chế.
Chế tài xử phạt hành vi tảo hôn
Pháp luật Việt Nam áp dụng cả hình thức xử phạt hành chính và hình sự để xử lý hành vi tảo hôn. Mức xử phạt phụ thuộc vào tính chất với mức độ vi phạm cũng như việc tái phạm hoặc có dấu hiệu tổ chức tảo hôn hay không.
Người nào tổ chức hoặc ép buộc người khác tảo hôn có thể bị xử phạt hành chính với mức phạt từ một triệu đến năm triệu đồng. Nếu đã bị xử phạt hành chính mà vẫn tiếp tục vi phạm thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Có thể bị phạt tiền hoặc phạt cải tạo không giam giữ trong trường hợp nghiêm trọng có thể bị phạt tù.
Đối với những người đã đủ tuổi thành niên mà có hành vi quan hệ với người chưa đủ tuổi trong bối cảnh tảo hôn thì còn có thể bị xử lý theo tội danh liên quan đến xâm hại trẻ em nếu có căn cứ cho rằng việc quan hệ là không tự nguyện hoặc có sự ép buộc dụ dỗ.
Quyền với trách nhiệm của các bên liên quan
Trong các trường hợp tảo hôn, người thân như cha mẹ, người giám hộ, cơ quan nhà trường, chính quyền địa phương đều có trách nhiệm phát hiện ngăn chặn báo cáo hành vi vi phạm pháp luật. Nếu có căn cứ rõ ràng, cơ quan chức năng có quyền hủy bỏ việc kết hôn trái pháp luật yêu cầu các bên chấm dứt mối quan hệ vợ chồng không hợp pháp.
Luật cũng cho phép các tổ chức như Hội phụ nữ, đoàn thanh niên hoặc các tổ chức bảo vệ trẻ em có quyền yêu cầu can thiệp hỗ trợ pháp lý để bảo vệ quyền lợi của người chưa đủ tuổi kết hôn. Việc chậm trễ xử lý hoặc bao che cho hành vi tảo hôn đều có thể bị xem xét trách nhiệm cá nhân hoặc trách nhiệm hành chính đối với cơ quan liên quan.
Hệ lụy của tảo hôn đối với cá nhân
Tảo hôn để lại hậu quả lâu dài cho cả nam và nữ, trong đó người chịu thiệt thòi nhiều nhất thường là nữ giới. Do cơ thể chưa phát triển hoàn thiện, phụ nữ kết hôn sớm có nguy cơ cao gặp tai biến sản khoa hay suy dinh dưỡng hay trầm cảm sau sinh và các vấn đề về sức khỏe sinh sản. Hơn nữa các em gái tảo hôn thường bỏ học sớm mất đi cơ hội học tập phát triển nghề nghiệp kéo theo hệ quả nghèo đói với lệ thuộc kéo dài.
Ngoài ra hôn nhân khi chưa đủ tuổi thường thiếu nền tảng tình cảm vững chắc và kỹ năng sống dẫn đến xung đột bạo lực gia đình với cả ly hôn ở độ tuổi còn rất trẻ. Các em chưa có đủ năng lực pháp lý, kinh tế và tinh thần để gánh vác trách nhiệm gia đình từ đó dễ rơi vào trạng thái bất ổn tâm lý.
Tác động xã hội của tình trạng tảo hôn
Tảo hôn không chỉ là câu chuyện riêng của một gia đình mà còn là biểu hiện của sự bất bình đẳng thiếu phát triển trong xã hội. Khi tảo hôn lan rộng, chất lượng dân số bị giảm sút gia tăng gánh nặng về y tế, giáo dục và an sinh xã hội. Trong các cộng đồng dân tộc thiểu số, tảo hôn kéo dài làm chậm quá trình xóa đói giảm nghèo kìm hãm sự tiến bộ về bình đẳng giới và hội nhập xã hội.
Nhiều người xem tảo hôn là truyền thống văn hóa không thể xóa bỏ nhưng thực tế đây là quan niệm lạc hậu cần được điều chỉnh qua giáo dục, vận động thực thi pháp luật mạnh mẽ. Chỉ khi nhận thức cộng đồng thay đổi, pháp luật mới có thể đi vào đời sống một cách thực chất và bền vững.
Tảo hôn là hành vi vi phạm pháp luật gây ra nhiều hệ quả nghiêm trọng cho cá nhân và xã hội. Luật Hôn nhân Gia đình cùng các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo ra hành lang pháp lý rõ ràng để ngăn chặn tình trạng này. Tuy nhiên việc thực thi cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan chức năng, cộng đồng và gia đình. Bên cạnh xử phạt điều quan trọng hơn là thay đổi nhận thức xã hội nâng cao hiểu biết pháp luật tạo điều kiện để trẻ em được học tập phát triển đúng độ tuổi. Một xã hội văn minh không chỉ dựa vào pháp luật còn bắt đầu từ việc bảo vệ tuổi thơ của mỗi đứa trẻ.