Trong thời đại công nghệ số phát triển mạnh mẽ vai trò của ngành thông tin với truyền thông ngày càng trở nên quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội không chỉ là nền tảng kết nối trong giao tiếp cá nhân lĩnh vực này còn là động lực thúc đẩy chính phủ điện tử với chuyển đổi số cùng kinh tế số. Để đảm bảo sự phát triển bền vững Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp lý liên quan từ luật đến các nghị định, thông tư hướng dẫn. Bài viết sau sẽ giúp độc giả hiểu rõ hơn về luật Thông tin Truyền thông tại Việt Nam cũng như những vấn đề đặt ra trong quá trình triển khai thực tiễn.
Khung pháp lý điều chỉnh lĩnh vực thông tin và truyền thông
Hiện nay hệ thống pháp luật điều chỉnh lĩnh vực thông tin và truyền thông khá đa dạng bao gồm các luật cơ bản như Luật Viễn thông, Luật Công nghệ Thông tin, Luật An ninh mạng, Luật Báo chí, Luật Quảng cáo, mới nhất là các dự thảo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân và Luật Giao dịch điện tử sửa đổi. Ngoài ra còn có hàng loạt nghị định và thông tư liên quan đến quản lý mạng xã hội, an toàn thông tin quản lý trò chơi trực tuyến với phát thanh truyền hình, tên miền và dịch vụ internet.
Những quy định này nhằm đảm bảo việc quản lý thống nhất bảo vệ quyền lợi người dùng đồng thời tạo hành lang pháp lý cho doanh nghiệp công nghệ phát triển. Tuy nhiên do tốc độ thay đổi công nghệ quá nhanh, hệ thống pháp luật cần được cập nhật thường xuyên, linh hoạt phù hợp với thực tiễn.
Một số nội dung trọng tâm của luật Thông tin và Truyền thông
Luật Viễn thông quy định các nguyên tắc hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ và hạ tầng viễn thông. Luật yêu cầu doanh nghiệp phải có giấy phép kinh doanh đảm bảo an toàn thông tin thuê bao tuân thủ các quy định về chia sẻ cơ sở hạ tầng.
Luật Công nghệ Thông tin quy định các nội dung liên quan đến xử lý thông tin cung cấp dịch vụ phần mềm phát triển công nghiệp nội dung số và xây dựng hệ thống thông tin trong cơ quan nhà nước. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để triển khai chính phủ điện tử và sau này là chính phủ số.
Luật An ninh mạng là văn bản đặc biệt với mục tiêu bảo vệ chủ quyền số ngăn chặn hành vi xâm phạm an ninh quốc gia phá hoại hệ thống thông tin quan trọng. Luật yêu cầu các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ xuyên biên giới phải lưu trữ dữ liệu tại Việt Nam và có nghĩa vụ phối hợp với cơ quan chức năng khi có yêu cầu.
Ngoài ra các nghị định về quản lý nội dung trên mạng xã hội yêu cầu các nền tảng phải có cơ chế kiểm duyệt gỡ bỏ thông tin xấu độc xử lý vi phạm với cung cấp dữ liệu khi được yêu cầu. Các quy định mới nhất cũng yêu cầu bảo vệ trẻ em trên không gian mạng đảm bảo môi trường trực tuyến an toàn, lành mạnh.
Thách thức trong thực thi pháp luật
Mặc dù hệ thống pháp lý ngày càng hoàn thiện nhưng việc triển khai trên thực tế còn gặp nhiều khó khăn. Trước hết là vấn đề về nguồn lực. Cơ quan quản lý từ trung ương đến địa phương còn thiếu nhân lực chuyên môn cao về công nghệ dẫn đến việc giám sát kiểm tra chưa hiệu quả.
Thứ hai là thách thức trong quản lý nội dung xuyên biên giới. Các nền tảng như Facebook, YouTube, TikTok có máy chủ đặt ở nước ngoài nên việc xử lý thông tin sai lệch, độc hại gặp nhiều hạn chế. Dù đã có cơ chế phối hợp nhưng sự phụ thuộc vào nền tảng khiến việc thực thi luật không đồng đều.
Thứ ba là khoảng cách nhận thức giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân. Không ít người dùng mạng chưa hiểu rõ trách nhiệm pháp lý khi đăng tải thông tin dẫn đến các hành vi vi phạm như tung tin giả xúc phạm danh dự người khác hay chia sẻ nội dung vi phạm bản quyền.
Cuối cùng doanh nghiệp vừa và nhỏ trong nước còn gặp khó khăn trong việc tuân thủ các quy định mới do thiếu hệ thống bảo mật không có bộ phận pháp lý chuyên trách và ngân sách hạn chế.
Giải pháp nâng cao hiệu quả thực thi luật
Để khắc phục những hạn chế trên cần có những giải pháp toàn diện từ nhiều phía. Trước hết cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý theo hướng đồng bộ dễ hiểu dễ thực hiện. Luật mới nên có tính linh hoạt cho phép điều chỉnh kịp thời khi công nghệ thay đổi.
Thứ hai cần đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực quản lý về công nghệ, an ninh mạng và dữ liệu. Việc tăng cường đầu tư cho hệ thống giám sát, cơ sở dữ liệu và công cụ phân tích thông tin sẽ giúp cơ quan chức năng nâng cao hiệu quả quản lý.
Thứ ba cần có chương trình truyền thông pháp luật mạnh mẽ tới người dân và doanh nghiệp. Việc phổ biến kiến thức pháp luật thông qua mạng xã hội, truyền hình, hội thảo sẽ giúp nâng cao ý thức chấp hành và giảm thiểu hành vi vi phạm.
Bên cạnh đó cần thúc đẩy hợp tác quốc tế nhất là trong lĩnh vực dữ liệu xuyên biên giới, chuyển đổi số và bảo vệ người dùng trên môi trường mạng. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm từ các nước đi trước trong xây dựng cơ chế kiểm soát nội dung số hiệu quả mà vẫn đảm bảo tự do ngôn luận.
Triển vọng phát triển trong thời đại số
Trong giai đoạn tới ngành thông tin và truyền thông sẽ tiếp tục giữ vai trò trung tâm trong quá trình chuyển đổi số quốc gia. Luật pháp không chỉ là công cụ quản lý mà còn là nền tảng thúc đẩy đổi mới sáng tạo hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ nội địa phát triển.
Việc xây dựng một môi trường pháp lý minh bạch, ổn định, thân thiện với doanh nghiệp sẽ giúp Việt Nam tận dụng tốt cơ hội từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khi hệ thống pháp luật được thực thi hiệu quả thì mọi người dân đều được bảo vệ quyền lợi trên môi trường số từ quyền truy cập thông tin, quyền riêng tư đến quyền được an toàn trước rủi ro công nghệ.
Luật Thông tin Truyền thông đóng vai trò then chốt trong việc quản lý điều tiết phát triển lĩnh vực công nghệ tại Việt Nam. Dù còn nhiều thách thức trong quá trình thực thi nhưng với sự quyết tâm từ các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và người dân hệ thống pháp luật này sẽ ngày càng hoàn thiện hơn.