Hà Nội trái tim của cả nước không chỉ là trung tâm chính trị hành chính còn là nơi hội tụ tinh hoa văn hóa lịch sử với đổi mới sáng tạo. Trong bối cảnh Thủ đô ngày càng đối mặt với những thách thức lớn về đô thị hóa nhanh chóng phát triển dân số với yêu cầu nâng cao chất lượng sống khiến việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho Hà Nội là yêu cầu cấp thiết. Chính là lý do Quốc hội đã thông qua Luật Thủ đô mới với số hiệu 39 năm 2024 thay thế cho Luật Thủ đô năm 2012. Luật mới không chỉ điều chỉnh toàn diện hơn còn mở ra cơ chế đặc thù để Hà Nội bứt phá trong giai đoạn tiếp theo.
Tầm quan trọng của Luật Thủ đô năm 2024
Luật Thủ đô là một đạo luật có tính đặc thù nhằm quy định các cơ chế riêng cho Hà Nội với vai trò là Thủ đô của quốc gia. Phiên bản mới được thông qua vào tháng sáu năm 2024 có hiệu lực từ đầu năm 2025 là kết quả của quá trình tổng kết thực tiễn hơn mười năm áp dụng luật cũ. So với văn bản trước, luật mới có phạm vi điều chỉnh rộng hơn xác lập rõ vai trò của các khu vực trọng điểm trong Thủ đô, cơ chế tổ chức chính quyền đô thị quy hoạch không gian ngầm với chính sách tài chính đặc thù.
Sự ra đời của Luật Thủ đô 2024 khẳng định quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc trao thêm quyền tự chủ cho chính quyền thành phố Hà Nội tạo cơ chế linh hoạt để phát triển nhanh, bền vững, hiện đại có bản sắc.
Cấu trúc với phạm vi điều chỉnh
Luật Thủ đô 2024 gồm tám chương cùng hơn bảy mươi điều quy định chi tiết về vị trí vai trò của Thủ đô như tổ chức chính quyền đô thị rồi quy hoạch phát triển đô thị, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ với bảo vệ môi trường thu hút nhân tài cả cơ chế tài chính đặc thù cùng trách nhiệm tổ chức thực hiện. Một số nội dung sẽ có hiệu lực muộn hơn từ tháng bảy năm 2025 liên quan đến không gian ngầm đổi mới sáng tạo để có thời gian chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt kỹ thuật, thể chế.
Luật khẳng định vị trí đặc biệt của Thủ đô với vai trò trung tâm đầu não về chính trị, hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học, kinh tế giao lưu quốc tế. Đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển Hà Nội theo hướng đô thị xanh, bền vững kết nối vùng gìn giữ bản sắc văn hóa nghìn năm.
Mô hình tổ chức chính quyền đô thị
Một trong những điểm mới quan trọng là luật hóa mô hình tổ chức chính quyền đô thị. Theo đó Hà Nội sẽ tiếp tục thực hiện mô hình không có hội đồng nhân dân cấp phường. Thay vào đó phường được tổ chức thành ủy ban nhân dân có từ một đến hai phó chủ tịch do chủ tịch thành phố trực tiếp bổ nhiệm.
Luật cũng mở rộng quyền tự chủ cho chính quyền cấp thành phố thuộc Thủ đô. Là cấp chính quyền được tổ chức tương tự cấp quận huyện nhưng có quy mô lớn hơn. Các thành phố này có hội đồng nhân dân có quyền đề xuất chính sách đầu tư chịu trách nhiệm thực hiện các dự án phát triển khu vực theo định hướng chung của Thủ đô.
Chính sách tài chính thu nhập tăng thêm
Một nội dung được nhiều cán bộ quan tâm là chính sách thu nhập tăng thêm. Luật cho phép áp dụng cơ chế chi trả thu nhập tăng thêm cho cán bộ công chức viên chức tại Hà Nội căn cứ vào hiệu quả công việc và nguồn thu hợp pháp của thành phố. Giúp thu hút giữ chân nhân lực chất lượng cao đồng thời tạo động lực cải cách hành chính mạnh mẽ hơn.
Ngoài ra Hà Nội còn được áp dụng chính sách tài chính đặc thù như điều tiết lại tỷ lệ ngân sách, cơ chế huy động vốn đầu tư công phát hành trái phiếu đô thị cùng chính sách thu hút doanh nghiệp đầu tư vào các khu vực có điều kiện khó khăn.
Quy hoạch không gian đô thị bảo vệ môi trường
Luật mới lần đầu tiên đề cập chi tiết đến việc quy hoạch khai thác không gian ngầm nhất là tại các khu vực trung tâm như quận Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, các đô thị vệ tinh. Không gian ngầm được xem là hướng phát triển cần thiết để giải quyết vấn đề quỹ đất hạn chế phát triển giao thông công cộng với hạ tầng kỹ thuật hiện đại.
Bên cạnh đó các chính sách về bảo vệ sông Hồng, sông Đuống bảo tồn cây xanh kiểm soát ô nhiễm không khí xử lý chất thải cũng được quy định rõ. Hà Nội được phép thí điểm mô hình đô thị xanh thông minh ở một số khu vực mới để nâng cao chất lượng môi trường sống cho người dân.
Phát triển giáo dục đào tạo thu hút nhân tài
Luật khuyến khích xây dựng Hà Nội thành trung tâm đào tạo chất lượng cao có các cơ sở giáo dục liên kết quốc tế, trường đại học đạt chuẩn khu vực với thế giới. Các cơ chế thu hút nhà khoa học, chuyên gia, trí thức người Việt Nam ở nước ngoài cũng được quy định cụ thể hơn thông qua việc hỗ trợ nhà ở, thu nhập, điều kiện nghiên cứu, môi trường làm việc thuận lợi.
Trách nhiệm tổ chức thực hiện giám sát
Luật xác định rõ vai trò của Quốc hội, Chính phủ, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội, các bộ ngành trung ương với nhân dân trong việc tổ chức thực hiện. Bộ Nội vụ và Bộ Tư pháp sẽ ban hành hướng dẫn thi hành chi tiết, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội có trách nhiệm xây dựng kế hoạch triển khai báo cáo định kỳ kết quả thực hiện.
Cơ chế phản biện xã hội giám sát của người dân, các tổ chức đoàn thể và mặt trận tổ quốc cũng được tăng cường tạo điều kiện cho quá trình thực thi luật diễn ra minh bạch, hiệu quả.
Luật Thủ đô năm 2024 với số hiệu 39 là bước tiến quan trọng trong chiến lược xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại phát triển bền vững. Luật không chỉ trao thêm quyền lực trách nhiệm cho chính quyền thành phố còn tạo điều kiện pháp lý cho triển khai các dự án quy mô lớn về giao thông, giáo dục, khoa học, môi trường.
Nếu được triển khai hiệu quả Luật Thủ đô sẽ là đòn bẩy để Hà Nội giữ vững vai trò là trung tâm động lực phát triển vùng và quốc gia đồng thời là thành phố đáng sống cho hơn tám triệu cư dân hiện tại và hàng triệu người trong tương lai.