Chính quyền địa phương giữ vai trò then chốt trong quản trị quốc gia Tiếp cận trực tiếp với người dân chịu trách nhiệm thực thi chính sách đến từng xã phường. Luật tổ chức chính quyền địa phương 2015 thiết lập khung pháp lý mới thay thế luật cũ từ năm 2003. Từ đầu năm 2025 luật mới được ban hành mở ra giai đoạn cải cách toàn diện để hoàn thiện hệ thống chính quyền địa phương.
Luật tổ chức chính quyền địa phương 2015
Luật số 77 năm 2015 ban hành ngày 19 tháng 6 năm 2015 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2016. Luật quy định hai cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND ở các cấp tỉnh, huyện, xã, quận, phường, thị trấn, thành phố trực thuộc trung ương với đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt. Luật đưa ra nguyên tắc tổ chức theo nguyên tắc tập trung dân chủ đề cao tự chủ tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương.
Luật còn phân biệt rõ chính quyền nông thôn với đô thị trong tổ chức với cả nhiệm vụ quyền hạn đồng thời bổ sung quy định về đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt. Mang tính đột phá với sự phân quyền rõ ràng cho cấp địa phương đặt nền tảng cho quản trị địa phương đa dạng.
Những điểm đổi mới nổi bật của luật 2015
Luật 2015 thiết lập các tiêu chí phân loại đơn vị hành chính (theo quy mô dân số, diện tích, mức phát triển kinh tế xã hội với đặc điểm địa phương). Các tiêu chí này được Chính phủ và Ủy ban Thường vụ Quốc hội cụ thể hóa theo từng giai đoạn. Luật phân định rõ thẩm quyền giữa trung ương và địa phương, giữa cấp tỉnh với cấp cơ sở tránh chồng chéo.
Chính quyền địa phương được tổ chức tinh gọn, mạnh về quản lý xã hội bằng pháp luật chịu trách nhiệm trước cấp trên. Việc triển khai phân quyền giao diện rõ ràng giúp chính quyền địa phương chủ động quản lý trong phạm vi được giao, trong khi cấp trên kiểm tra tính hợp pháp thông qua thanh tra kiểm tra.
Luật còn mở rộng vai trò phối hợp giữa chính quyền với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội địa phương nhằm huy động nhân dân tham gia xây dựng giám sát chính quyền địa phương.
Luật sửa đổi 2025 điểm đột phá
Luật số 65 năm 2025 được Quốc hội khóa XV thông qua ngày 19 tháng 2 năm 2025 có hiệu lực từ ngày 1 tháng 3 năm 2025. Thay thế hoàn toàn luật 2015 cùng các luật sửa đổi năm 2017 và 2019. Điểm đáng chú ý là số lượng điều trong luật giảm từ hơn 190 xuống còn 50 điều chia thành 7 chương rõ ràng về tổ chức với hoạt động rồi phân cấp cả quyền hạn với giám sát cả tài chính.
Luật mới đề cao tinh thần chính quyền địa phương tinh gọn, chuyên nghiệp, minh bạch có trách nhiệm giải trình. Thể hiện bằng quy định cụ thể hơn về phân cấp phân quyền giữa Trung ương với địa phương cũng như giữa các cấp chính quyền địa phương.
Một đổi mới quan trọng là luật chỉnh sửa quy định cấp huyện trên đảo có thể không có cấp xã nếu không phù hợp. Mang tính linh hoạt cao khi triển khai mô hình quản lý đảo nhờ điều chỉnh theo điều kiện thực tế tăng tính phù hợp với đặc thù địa bàn hải đảo.
Luật nhấn mạnh cơ chế tổ chức chính quyền theo tập thể kết hợp trách nhiệm cá nhân của Chủ tịch UBND đảm bảo quyết sách minh bạch trong hoạt động tập thể. Bên cạnh đó phân cấp mạnh hơn về ngân sách, đầu tư,tài chính quản lý đất đai cho chính quyền địa phương nhằm đẩy nhanh tiến độ phát triển kinh tế xã hội theo đặc thù từng vùng.
Phân cấp quyền hạn nhiệm vụ rõ ràng
Dự thảo và luật mới đánh mạnh vào việc phân định rõ nhiệm vụ của cấp tỉnh và cấp cơ sở. Cấp tỉnh giữ trách nhiệm hoạch định chiến lược, quy hoạch, chính sách mang tính liên vùng, trong khi cấp cơ sở tập trung vào các nhiệm vụ phục vụ người dân cung cấp dịch vụ công cơ bản giải quyết các vấn đề dân sinh trực tiếp tại địa bàn.
Không chỉ làm hợp lý hóa bộ máy mà còn tạo điều kiện để chính quyền cơ sở được phát triển năng lực để xử lý công việc hiệu quả.
Tác động khi luật mới vào cuộc sống
Luật mới tạo ra cú hích mạnh mẽ để xây dựng chính quyền địa phương vận hành chuyên nghiệp, minh bạch hiệu lực. Phân cấp mạnh về ngân sách và tài nguyên sẽ giúp chính quyền địa phương chủ động hơn trong phát triển kinh tế hạ tầng.
Mô hình linh hoạt cho chính quyền đô thị hoặc đảo cho phép điều chỉnh tổ chức bộ máy theo từng vùng đặc thù giảm thiểu biên chế nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả quản lý.
Loại bỏ cấp trung gian không phù hợp giúp tiết kiệm ngân sách thu hẹp đầu mối hành chính tạo điều kiện cải cách mạnh mẽ trong bộ máy quản lý nhà nước.
Đề xuất triển khai hiệu quả luật mới
Để luật đi vào thực tế cần sớm ban hành nghị định với thông tư hướng dẫn chi tiết như tiêu chí phân loại, cơ chế phân quyền ngân sách với cả tiêu chuẩn lãnh đạo cấp cơ sở…
Cần tổ chức tập huấn cho cán bộ từ tỉnh đến xã để thích ứng với tinh thần mới nâng cao năng lực phân tích xây dựng công cụ quản trị tinh gọn hiệu quả.
Việc ứng dụng mạnh mẽ các nền tảng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính, hồ sơ đầu tư, dân cư giao tiếp dân chính sẽ giúp chính quyền địa phương chuyển đổi số nhanh hơn.
Luật tổ chức chính quyền địa phương 2015 xuất phát từ nhu cầu cải cách thể chế xác định rõ vai trò HĐND UBND với phân cấp quyền hạn. Đến năm 2025 luật mới thay thế hoàn chỉnh tinh gọn số chương điều tăng quyền cho địa phương từ đó mở hướng tổ chức linh hoạt cho các vùng đặc thù.
Luật mới là nền tảng pháp lý để thúc đẩy chính quyền địa phương hoạt động hiệu quả hơn thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững sâu rộng. Việc triển khai luật đòi hỏi phải có hướng dẫn rõ ràng đào tạo đồng bộ ứng dụng công nghệ để thực sự tạo ra chuyển biến tích cực trong thực tiễn quản trị nhà nước.