Viện kiểm sát nhân dân đóng vai trò then chốt trong hệ thống tư pháp quốc gia. Là cơ quan thực hành quyền công tố kiểm sát hoạt động tư pháp tiến tới bảo vệ pháp luật nhằm đảm bảo mọi hành vi vi phạm đều được xử lý đúng pháp luật. Luật tổ chức viện kiểm sát nhân dân 2014 chính thức đánh dấu lần đầu tiên khung tổ chức với chức năng của hệ thống viện kiểm sát được quy định chi tiết bằng luật. Sau đó luật đã được thực thi từ năm 2015 hiện nay vẫn là văn bản pháp lý nền tảng. Tuy nhiên môi trường pháp luật thay đổi nhanh chóng dẫn đến nhiều đề xuất sửa đổi để phù hợp thực tiễn.
Luật tổ chức viện kiểm sát nhân dân 2014 là gì
Luật được Quốc hội khóa 13 ban hành ngày 24 tháng 11 năm 2014 và có hiệu lực từ ngày 1 tháng 6 năm 2015. Văn bản gồm sáu chương một trăm lẻ một điều. Luật xác định nhiệm vụ quyền hạn tổ chức bộ máy của viện kiểm sát ở năm cấp từ trung ương đến địa phương bao gồm viện kiểm sát tối cao viện kiểm sát cấp cao viện kiểm sát cấp tỉnh cấp huyện và viện kiểm sát quân sự đối với khu vực quân đội. Luật cũng quy định chi tiết chế độ bổ nhiệm nhiệm kỳ của viện trưởng viện phó viện trưởng công chức viên chức trong ngành kiểm sát.
Luật tổ chức viện kiểm sát nhân dân hiện hành xác định thế mạnh cốt lõi là quyền thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Trong đó viện kiểm sát có chức năng bảo vệ hiến pháp pháp luật bảo vệ quyền con người quyền công dân lợi ích nhà nước và quyền lợi hợp pháp của tổ chức cá nhân. Luật quy định viện kiểm sát thực hiện quyền công tố trong mọi giai đoạn tố tụng đồng thời có quyền phê chuẩn quyết định bắt người tạm giữ tạm giam giám sát việc điều tra truy tố xét xử thi hành án và các hoạt động tư pháp khác.
Cơ cấu tổ chức và nhiệm vụ của các cấp viện kiểm sát
Theo luật hiện hành hệ thống viện kiểm sát nhân dân bao gồm năm cấp cấp trung ương cấp cao cấp tỉnh cấp huyện và viện kiểm sát quân sự. Viện kiểm sát nhân dân tối cao là cơ quan đầu ngành trực thuộc quốc hội. Viện trưởng viện kiểm sát tối cao do quốc hội bầu và có nhiệm kỳ tương ứng với nhiệm kỳ quốc hội. Các cấp dưới được bổ nhiệm theo đề nghị của viện trưởng viện kiểm sát tối cao.
Viện kiểm sát cấp cao phụ trách các vụ án nghiêm trọng phức tạp hơn cơ chế giám sát và theo dõi án lớn. Viện kiểm sát cấp tỉnh và cấp huyện làm nhiệm vụ xử lý tố tụng theo phạm vi hành chính địa phương và thực hiện các hoạt động kiểm sát điều tra tố tụng xét xử thi hành án hành chính dân sự.
Viện kiểm sát quân sự đảm bảo chức năng tương tự với vụ án trong quân đội. Hệ thống bảo đảm quyền kiểm sát xuyên suốt từ giai đoạn điều tra đến việc áp dụng hình phạt hay thi hành án.
Một số điểm đổi mới trong dự thảo luật sửa đổi
Quá trình trãi nghiệm thực tiễn hoạt động của viện kiểm sát cho thấy cần cập nhật một số quy định để phù hợp với yêu cầu hội nhập và cải cách tư pháp. Dự thảo sửa đổi luật tổ chức viện kiểm sát nhân dân cập nhật các nội dung sau
Thứ nhất là tổ chức ủy ban kiểm sát tại các cấp. Luật 2014 đã quy định nhưng chưa thực sự cụ thể vai trò và quyền hạn của ủy ban kiểm sát. Dự thảo bổ sung quy định làm rõ thẩm quyền của ủy ban kiểm sát trong thảo luận và quyết định các vấn đề quan trọng để đảm bảo quyết định đúng pháp luật và đảm bảo nguyên tắc tập thể.
Thứ hai là đơn giản hóa bộ máy, hạn chế trùng lặp giữa viện kiểm sát và viện kiểm sát quân sự. Dự thảo đề xuất có thể hợp nhất hoặc sắp xếp lại một số cơ cấu, giảm đầu mối quản lý, nâng cao hiệu suất hoạt động.
Thứ ba là sửa đổi quy định về bổ nhiệm kiểm sát viên. Luật 2014 gắn chặt với điều kiện đào tạo và thâm niên công tác. Hiện dự thảo nới lỏng một số trường hợp đặc biệt đồng thời bổ sung điều kiện bổ nhiệm ngạch cao như kiểm sát viên chính kiểm sát viên cao cấp để đảm bảo tính chuyên môn và phù hợp cơ cấu công tác.
Thứ tư là cập nhật cơ chế nhiệm kỳ và điều động. Dự thảo xác định rõ thời hạn nhiệm kỳ ủy ban kiểm sát viện trưởng viện kiểm sát mọi cấp nhằm đảm bảo ổn định và hạn chế tình trạng công tác một cách tạm thời.
Thứ năm là tăng cường phối hợp giữa viện kiểm sát với tòa án công an và cơ quan quản lý khác. Dự thảo bổ sung quy định về trao đổi thông tin chia sẻ hồ sơ và phối hợp xử lý nghiêm tội phạm phức tạp xuyên quốc gia.
Tác động của luật mới trong thực tiễn
Nếu được Quốc hội thông qua, luật sửa đổi sẽ mang lại nhiều cải cách thực tế. Bộ máy viện kiểm sát được tinh gọn mạnh khối đoàn kết với đội ngũ chuyên môn chất lượng cao làm tăng hiệu quả thực thi quyền công tố. Quy định rõ quyền hạn và trách nhiệm của từng cấp viện kiểm sát giúp giảm chồng chéo giữa các cơ quan tố tụng và tăng tính minh bạch trong trách nhiệm giải trình.
Thêm vào đó quy định về ủy ban kiểm sát và bổ nhiệm ngạch cao sẽ giúp tuyển lựa đội ngũ kiêm sát viên có năng lực có đạo đức và phù hợp cơ cấu chính sách. Cơ chế phối hợp thông suốt giữa viện kiểm sát và các cơ quan tư pháp khác sẽ giúp giải quyết nhanh các vụ tố tụng phức tạp, giảm hiện tượng oan sai, kéo dài thời gian xét xử.
Các bước triển khai và thách thức đặt ra
Việc triển khai luật sửa đổi không chỉ đòi hỏi thông qua Quốc hội mà cần xây dựng nghị định thông tư hướng dẫn cho từng nội dung như tiêu chuẩn bổ nhiệm kiểm sát viên, thành lập ủy ban kiểm sát, nhiệm kỳ viện trưởng,…
Song song với đó phải đào tạo hệ thống kiểm sát viên và công chức làm việc tại viện kiểm sát về kỹ năng quản lý và kiểm sát. Cần xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động và truyền thông để giới trẻ theo đuổi nghề kiểm sát.
Cơ quan viện kiểm sát cần hợp tác với luật sư, tòa án, công an để xây dựng quy trình phối hợp nghiệp vụ có cơ sở pháp lý rõ ràng đồng bộ và hiệu quả trong thực tế.
Luật tổ chức viện kiểm sát nhân dân 2014 là văn bản pháp luật khung điều chỉnh tổ chức với chức năng của viện kiểm sát. Luật sửa đổi là bước đi cần thiết để cập nhật cơ chế tổ chức đơn giản hơn năng lực thực thi cao hơn phù hợp với thực tiễn cải cách tư pháp.
Khi luật mới được ban hành hướng dẫn đi vào cuộc sống thì hệ thống viện kiểm sát nhân dân Việt Nam sẽ chuyển mình tạo ra môi trường kiểm sát đúng pháp luật có trách nhiệm và hiện đại góp phần quan trọng xây dựng một ngành tư pháp trong sạch, liêm chính, hiệu quả.