Quốc tang là nghi lễ cao nhất thể hiện lòng tiếc thương của cả dân tộc khi các vị lãnh đạo cao cấp hay những cá nhân có đóng góp vượt bậc cho đất nước từ trần. Ở Việt Nam nghi lễ quốc tang được tổ chức theo một khung pháp luật chặt chẽ do Chính phủ ban hành. Việc hiểu với chấp hành nghi lễ quốc tang không chỉ là trách nhiệm còn thể hiện sự tôn kính với những người đã khuất. Bài viết này trình bày các quy định chính về đối tượng được tổ chức quốc tang, thời gian, nghi thức với tổ chức lễ viếng và các lưu ý khi thực hiện.
Những đối tượng được tổ chức quốc tang
Theo quy định hiện hành nghi lễ quốc tang được tổ chức đối với cán bộ cấp cao gồm những chức vụ sau
Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng
Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Thủ tướng Chính phủ
Chủ tịch Quốc hội
Ngoài ra Bộ Chính trị có thể quyết định tổ chức quốc tang đối với những cán bộ cấp cao khác có quá trình đóng góp to lớn cho đất nước, được nhân dân ghi nhận và có vị thế trong nước hoặc quốc tế
Những trường hợp này được xác định rõ nhờ luật có quy định giúp các cấp chính quyền tổ chức lễ theo nghi thức trang nghiêm và thống nhất
Thời gian và nghi thức tổ chức
Thời gian tổ chức quốc tang được quy định là hai ngày. Trong hai ngày này toàn bộ cơ quan công sở trong và ngoài nước treo cờ rủ, buộc dải băng tang ở cờ và tuyệt đối không tổ chức hoạt động vui chơi giải trí công cộng. Nghi thức này mang ý nghĩa tưởng nhớ sâu sắc và tạo không gian trang nghiêm cả về mặt luật pháp và tinh thần.
Quốc tang được tổ chức ở các điểm cố định tùy theo địa bàn. Ở Hà Nội lễ tang diễn ra tại Nhà tang lễ quốc gia số 5 Trần Thánh Tông. Ở thành phố Hồ Chí Minh nơi tổ chức sẽ là Nhà tang lễ Bệnh viện Quân y 175 hoặc đã được chấp nhận là Nhà tang lễ số 25 Lê Quý Đôn. Sau lễ viếng lễ truy điệu thì linh cữu có thể được an táng tại nghĩa trang như Mai Dịch hoặc được đưa về quê hương theo nguyện vọng của gia đình.
Tổ chức Ban lễ tang và nghi lễ thực hiện
Ban lễ tang nhà nước bao gồm đại diện cao cấp từ Bộ Chính trị, Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc cùng lãnh đạo địa phương nơi người mất từng công tác. Ban tổ chức lễ tang do một Phó thủ tướng đứng đầu. Cả Ban lễ tang và Ban tổ chức lễ tang có nhiệm vụ chuẩn bị nghi thức, đón tiếp đoàn đại biểu, tổ chức lễ viếng truy điệu và an táng theo đúng trình tự nghiêm ngặt.
Khi quốc tang diễn ra các lực lượng quân đội, công an, quân nhạc được huy động theo đúng nghi thức bao gồm sĩ quan túc trực linh cữu, đội tiêu binh, đội quân nhạc và nhân sự nghi lễ. Các đơn vị nghi lễ được sắp xếp hàng ngũ chặt chẽ, đồng bộ và trang nghiêm để đảm bảo trang trọng.
Quá trình lễ viếng diễn ra tuần tự, gồm đội khiêng vòng hoa, đoàn đại biểu dẫn đầu, quân nhạc cử bài hồn tử sĩ. Đối với đại diện quốc tế, cơ quan ngoại giao tiếp đón và ghi sổ tang. Lễ truy điệu diễn ra trong không khí trang nghiêm với đại diện lãnh đạo đọc điếu văn, phát nhạc Quốc ca, phút mặc niệm và lời cảm ơn. Sau đó là nghi thức an táng tại nghĩa trang hoặc nơi gia đình lựa chọn.
Nơi tổ chức và hình thức an táng
Quốc tang diễn ra tại Nhà tang lễ Quốc gia và điểm tương đương ở thành phố Hồ Chí Minh. Pháp luật cũng cho phép tổ chức lễ tang cấp cao tại địa phương quê hương của người mất. Việc an táng có thể tùy theo nguyện vọng, sử dụng hình thức chôn cất truyền thống, hỏa táng hoặc điện táng.
Một số địa phương còn tổ chức lễ viếng địa phương cùng thời điểm diễn ra lễ trung ương để người dân có cơ hội bày tỏ lòng thương tiếc.
Quy định về truyền thông và phát sóng
Các cơ quan truyền thông trung ương như Báo Nhân dân, Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam và Thông tấn xã Việt Nam có trách nhiệm thông báo chính thức thông cáo quốc tang, danh sách Ban lễ tang, tiểu sử người mất, lịch trình tổ chức lễ viếng và truy điệu. Các đài truyền hình phát sóng trực tiếp các nghi thức lễ viếng và truy điệu, tạo điều kiện để người dân cả nước theo dõi và tham dự theo cách riêng của họ.
Các phương tiện truyền thông chỉ được đưa tin buồn trước khi Ban tổ chức chính thức ra thông cáo. Sau khi có thông báo từ Ban tổ chức, các cơ quan báo chí mới tiến hành đưa tin chính thức theo hướng dẫn của luật.
Những hoạt động bị cấm trong thời gian quốc tang
Toàn dân được yêu cầu không tổ chức các hoạt động giải trí công cộng trong hai ngày quốc tang. Các lễ hội, biểu diễn văn nghệ, vui chơi giải trí phải tạm hoãn. Các chương trình truyền hình giải trí cũng phải điều chỉnh nội dung để phù hợp với không khí cả nước đang để tang. Khuyến nghị rằng mọi chương trình cá nhân, lễ hội, sự kiện phải hoãn để đảm bảo sự nghiêm trang và đồng cảm với người đã mất và gia đình.
Những điều cần lưu ý
Việc tổ chức quốc tang là trách nhiệm và biểu hiện của sự đồng lòng, hiếu kính. Mọi cơ quan đơn vị phải thực hiện đúng nghi thức và trang phục theo hướng dẫn. Người dân khi đến viếng cần mặc trang nghiêm, giữ trật tự, đi theo hướng dẫn Ban Tổ chức. Cờ rủ treo đúng độ cao, không cờ phướn, không treo cờ giải trí. Các hoạt động cá nhân cũng nên giảm thiểu tiếng ồn và trang phục phù hợp. Sự nghiêm túc trong hành động thể hiện sự kính trọng và nhận thức sâu sắc về giá trị lịch sử, đạo đức và văn hóa.
Pháp luật Việt Nam quy định rõ chi tiết về nghi lễ quốc tang nhằm thể hiện sự trang trọng, lòng kính trọng đối với những người có cống hiến lớn cho đất nước. Việc thiết lập cơ chế cụ thể gồm các đối tượng, thời gian, nghi thức, truyền thông cấm đoán các hoạt động không phù hợp giúp đảm bảo nghi lễ quốc tang đồng bộ có ý nghĩa sâu sắc. Khi cả nước thực hiện nghi lễ quốc tang đây không chỉ là trách nhiệm pháp lý còn là nghĩa vụ đạo đức, văn hóa thể hiện sự tôn kính và tri ân đối với người đã khuất và gia đình của họ.