Trong nhịp sống đô thị ngày càng đông đúc thì vỉa hè là không gian quan trọng phục vụ cho người đi bộ với các hoạt động xã hội khác. Tuy nhiên tình trạng lấn chiếm vỉa hè để buôn bán hay đỗ xe hay sử dụng vào mục đích cá nhân đang trở thành vấn đề nhức nhối tại nhiều thành phố lớn. Pháp luật Việt Nam đã có những quy định rõ ràng nhằm quản lý sử dụng vỉa hè bảo đảm trật tự công cộng với quyền lợi chính đáng của người dân. Bài viết này sẽ giúp người đọc hiểu rõ hơn về luật liên quan đến vỉa hè và những hành vi vi phạm phổ biến hiện nay.
Vỉa hè là tài sản công cộng
Theo pháp luật hiện hành vỉa hè là một phần của kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ thuộc quản lý của nhà nước. Chức năng chính của vỉa hè là phục vụ người đi bộ tạo không gian lưu thông an toàn giữa các khu vực trong thành phố. Ngoài ra vỉa hè còn có thể được sử dụng cho các hoạt động văn hóa xã hội nếu có sự cho phép của cơ quan chức năng.
Việc sử dụng vỉa hè vào mục đích cá nhân như buôn bán dựng mái che trông giữ xe hay đỗ xe ô tô cần được cấp phép rõ ràng. Mọi hành vi chiếm dụng vỉa hè mà không có sự cho phép đều bị coi là vi phạm pháp luật.
Hành vi buôn bán lấn chiếm vỉa hè
Tình trạng buôn bán lấn chiếm vỉa hè diễn ra phổ biến tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng. Người dân tận dụng vỉa hè để bày bán hàng hóa hay mở quán ăn rồi thì dựng sạp chợ cả làm nơi trưng bày sản phẩm. Khiến không gian đi bộ bị thu hẹp làm cho người đi bộ phải đi xuống lòng đường tiềm ẩn nguy cơ tai nạn giao thông gây mất mỹ quan đô thị.
Theo quy định pháp luật hành vi lấn chiếm vỉa hè để buôn bán có thể bị xử phạt hành chính. Mức phạt tùy theo mức độ vi phạm có thể từ vài trăm nghìn đến hàng triệu đồng. Nếu hành vi tái diễn hay gây hậu quả nghiêm trọng người vi phạm có thể bị buộc tháo dỡ công trình thu giữ tài sản khôi phục hiện trạng ban đầu.
Quy định về đỗ xe trên vỉa hè
Một trong những vi phạm phổ biến hiện nay là đỗ xe ô tô hoặc xe máy trên vỉa hè không đúng quy định. Mặc dù nhiều người nghĩ rằng vỉa hè có thể tạm thời sử dụng để đỗ xe nếu không gây cản trở song luật giao thông đường bộ đã quy định rõ chỉ được phép đỗ xe trên vỉa hè nếu có biển báo cho phép hay được cấp phép sử dụng không gian vỉa hè vào mục đích đó.
Với xe máy nếu đỗ trên vỉa hè mà không đúng quy định có thể bị phạt từ 200.000 đến 400.000 đồng. Với ô tô mức xử phạt cao hơn từ 800.000 đến 1.200.000 đồng tùy mức độ. Ngoài ra cơ quan chức năng có quyền yêu cầu di dời phương tiện hay cưỡng chế nếu chủ xe không chấp hành.
Trong một số khu vực chính quyền có thể cho phép tổ chức giữ xe tạm thời trên vỉa hè nhưng điều này cần phải có văn bản chấp thuận được tổ chức đúng quy định. Không phải vỉa hè nào cũng có thể tận dụng để giữ xe nhất là khi làm ảnh hưởng đến dòng người đi bộ hoặc các công trình công cộng xung quanh.
Việc sử dụng vỉa hè có điều kiện
Pháp luật cho phép một số hoạt động sử dụng vỉa hè tạm thời như tổ chức lễ hội, sự kiện cộng đồng trưng bày sản phẩm quảng bá du lịch… Tuy nhiên các hoạt động này phải được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận thực hiện trong thời gian, phạm vi cụ thể. Khi kết thúc sự kiện, đơn vị tổ chức có trách nhiệm thu dọn khôi phục hiện trạng ban đầu không gây ảnh hưởng đến hạ tầng đô thị.
Một số địa phương đã triển khai thí điểm cho thuê vỉa hè theo giờ để tổ chức hoạt động kinh doanh hợp pháp. Là mô hình có thể tạo nguồn thu ngân sách giảm bớt tình trạng lấn chiếm trái phép. Tuy nhiên việc triển khai cần đồng bộ minh bạch có sự giám sát chặt chẽ để tránh tiêu cực.
Trách nhiệm của người dân với chính quyền
Bảo vệ vỉa hè là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Người dân cần có ý thức không chiếm dụng vỉa hè làm nơi kinh doanh chứ không dựng xe trái phép hay xây dựng công trình trái quy định. Khi thấy hành vi vi phạm cần báo cho chính quyền địa phương để xử lý kịp thời.
Chính quyền các cấp có trách nhiệm kiểm tra giám sát xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Ngoài ra cần tuyên truyền phổ biến quy định pháp luật đến từng hộ dân từng khu phố để nâng cao nhận thức cộng đồng. Việc cưỡng chế tháo dỡ cần thực hiện đúng trình tự tôn trọng quyền lợi người dân bảo đảm an toàn trong quá trình thực thi công vụ.
Giải pháp lâu dài cho quản lý vỉa hè
Để giải quyết triệt để bài toán vỉa hè cần đồng bộ nhiều giải pháp về mặt thể chế, kỹ thuật với truyền thông. Một số giải pháp đề xuất bao gồm
-
Ban hành quy định cụ thể về quyền nghĩa vụ trong việc sử dụng vỉa hè thống nhất giữa các địa phương
-
Rà soát lại hạ tầng vỉa hè với cải tạo mặt bằng cả bổ sung biển báo cùng lối đi cho người khuyết tật
-
Tăng cường ứng dụng công nghệ trong giám sát xử phạt như camera, phần mềm theo dõi vị trí đỗ xe
-
Hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp cho người buôn bán nhỏ lẻ tạo điều kiện kinh doanh trong không gian hợp pháp
Những giải pháp này chỉ hiệu quả khi có sự tham gia của cả ba bên gồm chính quyền, người dân và doanh nghiệp. Từng người từng tổ chức cần thay đổi tư duy từ chiếm dụng tạm sang tôn trọng không gian công cộng.
Vỉa hè là một phần không thể thiếu của đô thị văn minh. Luật vỉa hè không chỉ là quy định về trật tự đô thị còn là biểu hiện của lối sống có trách nhiệm tôn trọng cộng đồng. Khi người dân và chính quyền cùng nhau gìn giữ vỉa hè đúng chức năng chúng ta sẽ tạo nên những thành phố sạch đẹp đáng sống an toàn hơn cho tất cả mọi người. Vấn đề không nằm ở chỗ có luật hay không mà là ở sự quyết tâm thực thi cùng ý thức tự giác của từng cá nhân trong cộng đồng.