Trong thời đại toàn cầu hóa nhu cầu đi lại với giao lưu làm việc giữa các quốc gia ngày càng trở nên phổ biến. Việt Nam là một quốc gia đang mở rộng hợp tác quốc tế trên nhiều lĩnh vực nên việc điều chỉnh các quy định pháp luật về xuất nhập cảnh là rất cần thiết. Luật xuất nhập cảnh năm 2023 là bản cập nhật mới nhất thể hiện tư duy pháp lý tiến bộ nhằm phù hợp với xu hướng hiện đại hóa thủ tục hành chính tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân cũng như người nước ngoài đến Việt Nam.
Cơ sở hình thành luật và thời điểm có hiệu lực
Luật xuất nhập cảnh năm 2023 là tên gọi phổ biến của Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật xuất cảnh nhập cảnh của công dân Việt Nam và Luật nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam. Văn bản được Quốc hội thông qua vào tháng sáu năm 2023 chính thức có hiệu lực từ ngày mười lăm tháng tám năm 2023.
Việc sửa đổi này xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trong quá trình thực hiện hai luật trước đó. Nhiều quy định cũ không còn phù hợp đặc biệt là trong bối cảnh nhu cầu số hóa thủ tục hành chính ngày càng cao. Luật sửa đổi không thay đổi toàn bộ nội dung hai luật cũ mà chỉ tập trung vào những điểm trọng yếu có tính chất kỹ thuật ứng dụng.
Những điểm mới quan trọng trong luật xuất nhập cảnh 2023
Một trong những thay đổi lớn nhất là việc bỏ quy định yêu cầu hộ chiếu còn thời hạn sáu tháng để được xuất cảnh. Theo quy định mới, công dân Việt Nam chỉ cần có hộ chiếu còn giá trị là được phép xuất cảnh. Thay đổi này giúp người dân chủ động hơn trong các chuyến đi quốc tế, đặc biệt là trong những trường hợp cần đi gấp hay khi hộ chiếu sắp hết hạn.
Thị thực điện tử được mở rộng về thời hạn cùng phạm vi áp dụng. Thay vì chỉ được cấp cho một lần nhập cảnh có thời hạn ngắn như trước đây, thị thực điện tử hiện nay có thể có giá trị đến chín mươi ngày được sử dụng cho nhiều lần nhập cảnh. Điều này thuận tiện hơn cho người nước ngoài đến Việt Nam vì mục đích du lịch, công tác, đầu tư hay thăm thân.
Ngoài ra, luật cũng bổ sung quy định yêu cầu khai báo tạm trú cho người nước ngoài hoàn toàn bằng hình thức điện tử. Trước đây, khai báo tạm trú vẫn cho phép sử dụng phiếu giấy nhưng nay các cơ sở lưu trú như khách sạn, homestay, căn hộ cho thuê phải thực hiện việc khai báo qua hệ thống điện tử của Bộ Công an. Việc này giúp tiết kiệm thời gian nâng cao độ chính xác hỗ trợ công tác quản lý cư trú tốt hơn.
Cũng theo luật mới, thông tin cá nhân trong giấy tờ xuất nhập cảnh được mở rộng chi tiết hơn. Đối với hộ chiếu nay sẽ có thêm các thông tin như nơi sinh, quốc tịch, số định danh cá nhân với cơ quan cấp. Sự thay đổi này giúp tăng cường khả năng kiểm tra xác minh thông tin khi công dân Việt Nam ra nước ngoài đồng thời đáp ứng yêu cầu của nhiều quốc gia đối tác trong các thỏa thuận song phương.
Ảnh hưởng của luật đến công dân và người nước ngoài
Đối với công dân Việt Nam, luật mới tạo điều kiện thuận lợi hơn khi thực hiện các thủ tục hành chính liên quan đến xuất cảnh. Việc bỏ điều kiện sáu tháng hiệu lực hộ chiếu giúp công dân dễ dàng sắp xếp kế hoạch đi lại mà không bị vướng mắc bởi những rào cản pháp lý không cần thiết. Mặt khác khi được tiếp cận với các dịch vụ hành chính số hóa như cấp hộ chiếu online hay khai báo điện tử, người dân có thể tiết kiệm thời gian với chi phí đi lại.
Đối với người nước ngoài, việc gia tăng thời hạn thị thực mở rộng quyền sử dụng thị thực điện tử giúp họ chủ động hơn trong các chuyến đi đến Việt Nam. Đây là một tín hiệu tích cực với cộng đồng người nước ngoài đang sống làm việc tại Việt Nam cũng như với các doanh nghiệp quốc tế đang có kế hoạch đầu tư.
Cũng nhờ quy định điện tử hóa việc khai báo tạm trú mà các cơ sở lưu trú có thể tiết kiệm nguồn lực nhân sự đồng thời tạo ra môi trường lưu trú hiện đại hơn. Nhà nước cũng có thể kiểm soát thông tin lưu trú chính xác, nhanh chóng bảo mật hơn từ đó hạn chế các vi phạm như nhập cư trái phép hay lưu trú quá thời hạn.
Vai trò và trách nhiệm của các cơ quan quản lý
Theo quy định mới, Bộ Công an là cơ quan chủ trì trong việc cấp giấy tờ xuất nhập cảnh, quản lý cư trú thực hiện kiểm tra xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực này. Các cơ quan công an địa phương chịu trách nhiệm tiếp nhận kiểm tra khai báo tạm trú tại địa bàn quản lý.
Bộ Ngoại giao có trách nhiệm cấp thị thực và các giấy tờ liên quan tại các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài. Đồng thời phối hợp với Bộ Công an trong việc xác minh thông tin cá nhân hỗ trợ công dân Việt Nam gặp khó khăn ở nước ngoài.
Bộ Quốc phòng phối hợp kiểm tra tại các cửa khẩu biên giới do quân đội quản lý đồng thời thực hiện các biện pháp bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc gia tại các khu vực trọng yếu.
Các cơ sở lưu trú và doanh nghiệp sử dụng lao động nước ngoài cũng có trách nhiệm lớn trong việc hướng dẫn người nước ngoài thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ pháp luật như khai báo tạm trú, gia hạn thị thực chấp hành đúng quy định về cư trú.
Khuyến nghị trong triển khai thực hiện luật
Việc triển khai luật cần được thực hiện đồng bộ trên toàn quốc với sự hỗ trợ về công nghệ đào tạo cho đội ngũ cán bộ địa phương. Nhiều địa phương hiện nay còn thiếu hạ tầng công nghệ để khai báo điện tử hoặc vẫn duy trì song song các thủ tục giấy tờ gây chậm trễ không cần thiết.
Nhà nước cần tăng cường công tác tuyên truyền pháp luật giúp người dân với doanh nghiệp hiểu rõ các nội dung thay đổi để tránh vi phạm. Đồng thời cần nâng cao tính liên thông giữa các cơ quan trong việc chia sẻ dữ liệu cư trú, xuất nhập cảnh để quản lý hiệu quả hơn.
Việc phát triển các nền tảng số mạnh mẽ và thân thiện với người dùng sẽ là yếu tố quyết định trong việc đưa luật vào cuộc sống. Chính phủ nên ưu tiên cải cách hành chính theo hướng giảm giấy tờ, minh bạch quy trình tăng tính trách nhiệm trong giải quyết thủ tục.
Luật xuất nhập cảnh 2023 là một bước tiến quan trọng trong hành trình hiện đại hóa hệ thống pháp luật Việt Nam về di cư với cư trú. Những thay đổi trong luật thể hiện sự tiếp cận cởi mở, minh bạch với số hóa nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân cùng người nước ngoài đến Việt Nam sinh sống hay làm việc hay du lịch.
Tuy nhiên để luật thật sự phát huy hiệu quả cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, sự chủ động từ phía người dân với doanh nghiệp cũng như việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong toàn bộ quá trình quản lý hành chính. Khi đó luật không chỉ là văn bản pháp lý còn trở thành công cụ hữu ích phục vụ mục tiêu phát triển bền vững với hội nhập quốc tế của đất nước.