Việt Nam là một quốc gia đang ngày càng hội nhập sâu rộng với thế giới. Việc người nước ngoài đến Việt Nam để du lịch, làm việc, học tập hay đầu tư trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Đòi hỏi phải có một hệ thống pháp luật đầy đủ rõ ràng để quản lý hoạt động xuất nhập cảnh, cư trú và quá cảnh của người nước ngoài trên lãnh thổ Việt Nam. Luật xuất nhập cảnh người nước ngoài tại Việt Nam đã được ban hành từ năm 2014 có những sửa đổi quan trọng vào các năm sau đó. Đặc biệt những thay đổi mới nhất từ năm 2023 đã đưa ra nhiều điểm mới phù hợp với thực tiễn hiện nay.
Tổng quan luật xuất nhập cảnh người nước ngoài
Luật nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh và cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam là văn bản quy phạm pháp luật được Quốc hội thông qua vào năm 2014. Luật này điều chỉnh các hành vi với quy trình liên quan đến việc người nước ngoài ra vào, lưu trú rời khỏi lãnh thổ Việt Nam. Từ thời điểm có hiệu lực đến nay, văn bản đã được sửa đổi nhiều lần, trong đó sửa đổi năm 2019 đặc biệt là năm 2023 có ý nghĩa lớn.
Luật đặt ra những nguyên tắc cơ bản về việc tôn trọng chủ quyền, đảm bảo an ninh quốc gia, tạo thuận lợi cho hợp tác quốc tế bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người nước ngoài. Đồng thời, luật cũng quy định rõ về quyền nghĩa vụ của người nước ngoài khi ở Việt Nam, cũng như trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức, cá nhân liên quan.
Những điểm mới trong luật hiện hành
Một trong những nội dung thay đổi lớn nhất trong lần sửa đổi gần đây nhất là việc mở rộng điều kiện và thời hạn của thị thực điện tử. Trước đây, thị thực điện tử của Việt Nam có thời hạn tối đa là 30 ngày chỉ sử dụng cho một lần nhập cảnh. Tuy nhiên, theo quy định mới, thị thực điện tử có thể có thời hạn lên tới 90 ngày có thể sử dụng cho một lần hoặc nhiều lần nhập cảnh. Điều này giúp tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người nước ngoài muốn lưu trú dài hơn tại Việt Nam vì mục đích công tác, du lịch hoặc đầu tư.
Bên cạnh đó, quy định về hồ sơ hộ chiếu cũng được điều chỉnh. Trước đây, người xin cấp hộ chiếu phải đáp ứng điều kiện hộ chiếu còn ít nhất 6 tháng hiệu lực, nhưng hiện nay quy định này đã được bỏ, tạo điều kiện cho công dân trong trường hợp hộ chiếu gần hết hạn vẫn có thể xuất cảnh kịp thời nếu cần thiết.
Một thay đổi đáng chú ý khác là yêu cầu cụ thể hơn về khai báo tạm trú. Luật hiện hành cho phép người nước ngoài hoặc tổ chức, cá nhân bảo lãnh thực hiện khai báo tạm trú bằng hình thức điện tử thông qua nền tảng của Bộ Công an. Điều này rút ngắn thời gian xử lý, giảm giấy tờ thuận tiện cho cả người khai báo lẫn cơ quan chức năng.
Luật cũng tăng cường quy định về trách nhiệm của các cơ sở lưu trú như khách sạn, nhà nghỉ, homestay, căn hộ dịch vụ trong việc cập nhật thông tin lưu trú của người nước ngoài. Việc không thực hiện khai báo tạm trú đúng thời hạn có thể dẫn đến xử lý vi phạm hành chính với mức phạt rõ ràng.
Vai trò của cơ quan nhà nước phân quyền thực thi
Luật quy định Bộ Công an là cơ quan chủ trì trong việc cấp phép nhập cảnh, kiểm soát hoạt động cư trú, gia hạn thị thực giải quyết các vấn đề liên quan đến vi phạm của người nước ngoài. Trong khi đó, Bộ Quốc phòng phối hợp kiểm soát tại các cửa khẩu biên giới do quân đội quản lý.
Bộ Ngoại giao chịu trách nhiệm về việc cấp thị thực tại các cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài. Cơ quan ngoại giao cũng có vai trò trong việc bảo hộ công dân điều phối các hoạt động cấp giấy tờ cho người nước ngoài theo các hiệp định song phương hoặc đa phương.
Các cơ quan địa phương, đặc biệt là công an cấp xã, phường và quận, có vai trò tiếp nhận khai báo tạm trú, kiểm tra thông tin lưu trú xử lý vi phạm cư trú của người nước ngoài tại địa phương.
Tác động của luật đến người nước ngoài và doanh nghiệp
Đối với người nước ngoài, luật xuất nhập cảnh mới tạo ra môi trường pháp lý minh bạch, thuận tiện, đặc biệt là cho những người làm việc tại Việt Nam dài hạn. Việc gia hạn thị thực linh hoạt hơn, quy trình đăng ký tạm trú điện tử đơn giản nhanh chóng giúp tiết kiệm thời gian với chi phí.
Đối với doanh nghiệp Việt Nam có sử dụng lao động người nước ngoài, luật yêu cầu rõ về trách nhiệm bảo lãnh, hướng dẫn khai báo chịu trách nhiệm nếu người lao động vi phạm quy định cư trú. Điều này buộc các doanh nghiệp phải nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật xây dựng quy trình nội bộ để quản lý lao động người nước ngoài hiệu quả hơn.
Luật cũng mở rộng cơ hội cho các doanh nghiệp du lịch, khách sạn, trung tâm hội nghị, trường học quốc tế, nơi thường xuyên đón tiếp hoặc phục vụ người nước ngoài, nhờ vào cơ chế đơn giản hóa quy trình đăng ký khai báo.
Thách thức khuyến nghị
Mặc dù luật hiện hành đã có nhiều đổi mới phù hợp với xu thế hội nhập nhưng vẫn còn một số thách thức trong việc triển khai thực tế. Ở một số địa phương, việc áp dụng hệ thống khai báo tạm trú điện tử chưa được phổ cập đầy đủ. Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin chưa đồng đều, dẫn đến tình trạng vẫn phải sử dụng song song hai hình thức khai báo là điện tử và bản giấy.
Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền pháp luật chưa thực sự hiệu quả ở một số doanh nghiệp nhỏ, khiến việc khai báo cư trú của người nước ngoài đôi khi bị bỏ sót hoặc thực hiện không đúng quy trình. Điều này dễ dẫn đến tình trạng xử phạt không mong muốn, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh.
Cần có thêm các khóa đào tạo ngắn hạn cho cán bộ phụ trách nhân sự, chủ doanh nghiệp nhỏ, chủ nhà trọ có người nước ngoài thuê ở để họ nắm rõ các bước cần thực hiện tránh vi phạm pháp luật.
Luật xuất nhập cảnh người nước ngoài mới nhất đã có nhiều điểm tiến bộ trong việc quản lý cư trú, thị thực với hoạt động của người nước ngoài tại Việt Nam. Với định hướng hội nhập, minh bạch hiện đại nên luật không chỉ đảm bảo an ninh quốc gia còn tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế với giao lưu quốc tế thu hút đầu tư.
Tuy nhiên để luật đi vào cuộc sống một cách hiệu quả cần tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin phổ biến kiến thức pháp luật tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý. Từ đó tạo dựng môi trường pháp lý an toàn, hiệu quả lại thân thiện cho cộng đồng người nước ngoài tại Việt Nam.