Trong lĩnh vực pháp luật đặc biệt là Luật Hôn nhân Gia đình. Có rất nhiều quan điểm với suy nghĩ của người dân được hình thành từ thói quen, truyền thống hay thông tin truyền miệng. Những quan điểm đó đôi khi không đúng với quy định của pháp luật hiện hành. Việc xác định các nhận định đúng – sai về luật không chỉ giúp cá nhân bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình còn góp phần nâng cao nhận thức pháp lý trong cộng đồng.
Dưới đây là tổng hợp các nhận định thường gặp liên quan đến Luật Hôn nhân Gia đình tại Việt Nam. Đi kèm giải thích chi tiết với dẫn chiếu pháp luật rõ ràng. Mỗi nhận định sẽ được phân tích để xác định đâu là sự thật còn đâu là hiểu lầm.
1. Hôn nhân chấm dứt khi một trong hai người chết
Nhận định này là sai. Theo quy định tại khoản 14 Điều 3 của Luật Hôn nhân Gia đình năm 2014 thì hôn nhân chấm dứt khi một bên vợ hoặc chồng chết, bị Tòa án tuyên bố là đã chết. Ngoài ra, hôn nhân cũng chấm dứt khi vợ chồng ly hôn theo bản án hay quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án. Như vậy ly hôn là một trong những trường hợp làm chấm dứt hôn nhân, không phải chỉ khi một bên chết như nhận định sai lầm phổ biến.
2. Sống chung như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn vẫn được xem là hôn nhân hợp pháp
Chỉ đúng trong một số trường hợp. Cụ thể Thông tư liên tịch số 01/2016 hướng dẫn rằng nếu nam nữ tổ chức lễ cưới với sống với nhau như vợ chồng trước ngày 3/1/1987 nhưng chưa đăng ký kết hôn thì được công nhận là vợ chồng. Tuy nhiên sau ngày này nếu không thực hiện thủ tục đăng ký kết hôn theo quy định thì mối quan hệ đó không được xem là hôn nhân hợp pháp. Đồng nghĩa với việc quyền nghĩa vụ giữa vợ với chồng sẽ không phát sinh nếu không có đăng ký kết hôn.
3. Hoa lợi, lợi tức từ tài sản riêng là tài sản chung của vợ chồng
Nhận định này là sai trong phần lớn trường hợp. Theo Điều 43 của Luật Hôn nhân Gia đình năm 2014 tài sản riêng bao gồm tài sản được tặng cho riêng, được thừa kế riêng, tài sản hình thành từ tài sản riêng. Hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng cũng được coi là tài sản riêng, trừ khi vợ chồng có thỏa thuận khác. Nếu không có văn bản thỏa thuận, tài sản phát sinh từ tài sản riêng vẫn giữ nguyên tính chất riêng.
4. Hội Liên hiệp Phụ nữ có thể đơn phương yêu cầu hủy kết hôn trái pháp luật
Nhận định này là sai. Hội Liên hiệp Phụ nữ chỉ được phép yêu cầu hủy kết hôn trái pháp luật khi người bị cưỡng ép kết hôn không thể tự mình yêu cầu hoặc khi có căn cứ rõ ràng vi phạm điều kiện kết hôn. Quyền yêu cầu không phải là đương nhiên trong mọi trường hợp mà cần dựa trên vai trò bảo vệ quyền lợi phụ nữ trong các hoàn cảnh cụ thể.
5. Kết hôn giả tạo bị pháp luật nghiêm cấm
Đây là một nhận định đúng. Kết hôn giả tạo là việc kết hôn không nhằm mục đích xây dựng gia đình mà nhằm thực hiện mục đích khác thường là nhập cư, chuyển nhượng tài sản, trốn tránh nghĩa vụ. Điều 5 của Luật Hôn nhân Gia đình quy định rõ ràng rằng kết hôn giả tạo là hành vi bị cấm có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự tùy theo mức độ vi phạm.
6. Sau ly hôn, mọi nghĩa vụ giữa vợ với chồng chấm dứt hoàn toàn
Sai. Mặc dù hôn nhân đã chấm dứt thì các nghĩa vụ về tài sản hoặc nghĩa vụ với con cái vẫn có thể tồn tại. Điều 60 của Luật Hôn nhân Gia đình khẳng định rằng sau khi ly hôn, quyền nghĩa vụ giữa cha mẹ với con không thay đổi. Đồng thời các nghĩa vụ về tài sản, nghĩa vụ thanh toán nợ, các cam kết hợp pháp giữa vợ chồng trước đây vẫn được tiếp tục thực hiện nếu chưa giải quyết dứt điểm.
7. Kết hôn với người nước ngoài phải đăng ký tại Sở Tư pháp cấp tỉnh
Chưa hẳn luôn đúng. Phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Với công dân Việt Nam cư trú tại khu vực biên giới kết hôn với người nước ngoài cư trú tại khu vực biên giới tương ứng, việc đăng ký kết hôn có thể được thực hiện tại UBND cấp xã. Tuy nhiên trong các trường hợp thông thường đặc biệt khi liên quan đến người nước ngoài không cư trú tại khu vực biên giới, việc đăng ký kết hôn cần thực hiện tại Sở Tư pháp.
8. Con nuôi vẫn giữ quyền nghĩa vụ với cha mẹ đẻ
Chỉ đúng nếu có thỏa thuận. Theo Luật Nuôi con nuôi năm 2010 khi việc nuôi con nuôi được hoàn tất hợp pháp, quyền nghĩa vụ giữa con nuôi với cha mẹ đẻ sẽ chấm dứt trừ khi có thỏa thuận khác. Việc chấm dứt mối quan hệ giúp ổn định môi trường sống mới cho đứa trẻ, bảo vệ quyền lợi tốt nhất cho con nuôi.
9. Khi ly hôn, tòa án luôn bắt buộc phải hòa giải
Không hoàn toàn đúng. Theo Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 Tòa án chỉ tiến hành hòa giải trong trường hợp có thể hòa giải được. Với các vụ việc như bạo lực gia đình, ép buộc ly hôn, ly hôn đơn phương mà một bên kiên quyết không hợp tác, Tòa án có thể không tiến hành hòa giải. Nhằm bảo vệ an toàn cùng quyền lợi với nguyện vọng chính đáng của các bên.
Việc hiểu đúng các quy định pháp luật về hôn nhân gia đình không chỉ giúp người dân tránh những rủi ro pháp lý không đáng có, còn góp phần vào việc xây dựng một môi trường sống công bằng ổn định. Qua những nhận định trên có thể thấy rằng nhiều hiểu lầm bắt nguồn từ thói quen với nhận thức sai lệch. Vì vậy mỗi cá nhân đặc biệt là các cặp vợ chồng tốt nhất nên trang bị kiến thức pháp luật cơ bản để bảo vệ bản thân với những người thân yêu trong những tình huống có thể phát sinh trong đời sống gia đình.