Trong vài năm trở lại đây ngành báo chí Việt Nam chứng kiến nhiều vụ vi phạm nghiêm trọng Luật Báo chí. Nhiều nhà báo, tòa soạn với cơ quan truyền thông đã đăng tải thông tin sai sự thật xúc phạm danh dự cá nhân gây hoang mang dư luận hay lợi dụng danh nghĩa báo chí để trục lợi. Những hành vi này không chỉ làm giảm uy tín báo chí còn đẩy ngành truyền thông vào tình thế mất lòng tin từ công chúng.
Các vụ việc nổi bật cho thấy dấu hiệu vi phạm rõ ràng
Nhiều cơ quan báo chí lớn từng vướng vào các vụ việc gây chú ý. Một tờ báo điện tử từng đăng liên tiếp nhiều bài viết xuyên tạc bản chất vụ án hình sự. Biên tập viên đặt tiêu đề giật gân, sử dụng ngôn ngữ quy chụp suy diễn khiến độc giả hiểu sai bản chất vụ việc. Bộ Thông tin Truyền thông đã xử phạt nặng bằng cách đình bản báo điện tử này trong 3 tháng với yêu cầu thu hồi thẻ nhà báo của tổng biên tập.
Trong một vụ khác phóng viên một tạp chí đã tự ý đến trụ sở doanh nghiệp đưa ra yêu sách nếu không ký hợp đồng truyền thông sẽ bị đăng bài bất lợi. Sau khi doanh nghiệp tố cáo cơ quan chức năng đã điều tra xác định hành vi cưỡng đoạt tài sản khởi tố vụ án. Tạo tiền lệ quan trọng cho việc xử lý hành vi lợi dụng báo chí để sách nhiễu.
Ngoài ra một số cá nhân giả danh nhà báo cũng gây ra nhiều hệ lụy. Một phụ nữ từng tự xưng là phóng viên đài truyền hình trung ương lừa hàng tỷ đồng của doanh nghiệp bằng lời hứa chạy bảo kê tránh kiểm tra xe tải. Sau khi nạn nhân trình báo, công an tỉnh đã vào cuộc khởi tố bị can.
Nguyên nhân đến từ đâu
Nhiều chuyên gia cho rằng sự buông lỏng trong khâu quản lý đội ngũ phóng viên cộng tác viên đã tạo ra khoảng trống lớn. Một số tạp chí chuyên ngành không kiểm soát chặt quy trình cấp thẻ, giao quyền tác nghiệp cho người không đủ năng lực chuyên môn. Từ đó cá nhân cơ hội tận dụng danh nghĩa phóng viên để tiếp cận doanh nghiệp, chính quyền địa phương, tìm cách thu lợi riêng.
Một số tổng biên tập còn bỏ qua quy tắc đạo đức nghề nghiệp. Họ cho phép đăng những bài viết thiếu kiểm chứng mà không yêu cầu tác giả dẫn nguồn tin rõ ràng. Các bài báo kiểu đánh phủ đầu, tấn công bằng truyền thông xuất hiện ngày càng nhiều biến một số tờ báo thành công cụ phục vụ lợi ích nhóm.
Trong khi đó, mạng xã hội phát triển mạnh mẽ khiến nhà báo chịu áp lực lớn trong việc chạy theo lượt view. Một số phóng viên vì áp lực chỉ tiêu đã chấp nhận phá vỡ nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp, tạo nội dung sai sự thật nhằm thu hút sự chú ý, bất chấp hậu quả pháp lý.
Hệ lụy nghiêm trọng đối với toàn ngành
Những vụ vi phạm Luật Báo chí không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân nhà báo hay tòa soạn mà còn tác động sâu rộng đến uy tín toàn ngành. Khi người dân mất lòng tin vào báo chí, họ tìm đến các kênh thông tin không chính thống, gây ra nguy cơ lan truyền tin giả, tin xấu độc. Báo chí mất vai trò định hướng dẫn đến tình trạng hỗn loạn trong không gian thông tin.
Các cơ quan chức năng khi đối mặt với báo chí thiếu chuẩn mực cũng trở nên dè chừng dẫn đến rào cản trong tiếp cận thông tin chính thống. Nhiều doanh nghiệp tỏ ra e ngại khi hợp tác với báo chí, nhất là sau những vụ việc liên quan đến tống tiền, sách nhiễu.
Đối với bản thân các phóng viên vi phạm pháp luật không chỉ kéo theo án phạt hành chính còn hủy hoại sự nghiệp, mất thẻ hành nghề thậm chí đối mặt với án tù. Càng cho thấy hậu quả khôn lường từ những hành vi vi phạm chuẩn mực báo chí.
Luật Báo chí quy định rõ ràng, nghiêm khắc
Luật Báo chí năm 2016 đã liệt kê cụ thể các hành vi bị nghiêm cấm. Các hành vi như đưa tin sai sự thật, xúc phạm danh dự cá nhân, tiết lộ bí mật quốc gia, kích động hận thù dân tộc, truyền bá mê tín dị đoan, lợi dụng báo chí để trục lợi đều bị nghiêm cấm. Mỗi hành vi vi phạm đều đối mặt với chế tài cụ thể từ phạt tiền, đình bản thậm chí thu hồi thẻ đến truy cứu trách nhiệm hình sự.
Bộ Thông tin Truyền thông Hội Nhà báo Việt Nam cùng các sở ban ngành địa phương đã tăng cường kiểm tra giám sát hoạt động báo chí. Cơ quan quản lý liên tục tổ chức các đợt thanh tra chuyên đề xử cả lý các tạp chí hoạt động sai tôn chỉ mục đích rồi thì thu hồi giấy phép hay đình chỉ hoạt động nếu phát hiện sai phạm lặp lại.
Giải pháp nào để ngăn chặn vi phạm
Trước hết cơ quan báo chí cần tăng cường vai trò biên tập viên. Mỗi bài viết cần qua nhiều bước kiểm duyệt nội dung với kiểm tra nguồn tin cùng cả xác minh thông tin khách quan. Biên tập viên không nên chỉ làm công việc sửa lỗi chính tả mà phải tham gia đánh giá toàn diện về chất lượng nội dung.
Tiếp theo tòa soạn cần rà soát lại hệ thống cộng tác viên. Nhiều tạp chí dễ dãi trong việc cấp giấy giới thiệu hay thẻ phóng viên cho người không có kinh nghiệm viết báo. Việc quản lý chặt cộng tác viên giúp ngăn chặn tình trạng phóng viên dù gây rối tại địa phương dùng báo chí để tạo áp lực không chính đáng.
Hội Nhà báo cũng cần tổ chức nhiều lớp tập huấn về đạo đức nghề nghiệp phổ biến quy định pháp luật với kỹ năng xác minh nguồn tin. Phóng viên phải hiểu rõ ranh giới giữa phản biện với xuyên tạc, giữa điều tra với vu khống rồi thì giữa tác nghiệp với gây rối.
Cuối cùng mỗi nhà báo cần giữ vững lương tâm nghề nghiệp. Trong một xã hội mà thông tin nhiễu loạn chỉ có sự trung thực trách nhiệm mới giúp nhà báo tồn tại lâu dài. Người làm báo phải ý thức rằng mỗi dòng tin mình viết có thể cứu giúp hay hủy hoại một con người, một doanh nghiệp, một cộng đồng.
Báo chí đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội. Nhưng khi một bộ phận nhà báo hay tòa soạn vi phạm Luật Báo chí thì hậu quả không chỉ dừng ở con số án phạt còn kéo theo hệ lụy lớn hơn cho toàn ngành với cả cho xã hội. Mỗi nhà báo mỗi cơ quan báo chí cần hành động đúng mực tuân thủ pháp luật giữ gìn đạo đức nghề nghiệp với cả không ngừng nâng cao chất lượng thông tin. Chỉ khi báo chí trung thực, chính xác, khách quan thì xã hội mới có thể phát triển lành mạnh bền vững.