Pháp luật là công cụ điều chỉnh xã hội hiệu quả nhất trong mọi nhà nước hiện đại. Tuy nhiên để một hệ thống pháp luật phản ánh đúng nhu cầu của xã hội phát huy được vai trò quản lý nó không thể chỉ là sản phẩm của sự vay mượn hoặc áp đặt từ bên ngoài. Một yếu tố quyết định đến sự hình thành phát triển bền vững của hệ thống pháp luật chính là nội lực. Là yếu tố có tính bản chất, sâu xa, xuất phát từ chính đời sống với truyền thống của xã hội. Bài viết này sẽ phân tích rõ khái niệm nội lực, vai trò của nó trong quá trình hình thành pháp luật với mối liên hệ giữa nội lực với tính độc lập pháp lý của một quốc gia.
Nội lực là gì và vì sao nó quan trọng
Nội lực trong lĩnh vực pháp luật là khả năng nội sinh của một xã hội trong việc tự xây dựng, hoàn thiện và phát triển hệ thống pháp luật phù hợp với điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội của chính mình. Khác với các yếu tố ngoại sinh như mô hình luật ngoại nhập hay ảnh hưởng từ điều ước quốc tế, nội lực phản ánh sự trưởng thành và độc lập pháp lý của một quốc gia.
Nội lực không phải là một khái niệm trừu tượng hay lý thuyết khô cứng. Nó tồn tại và vận hành trong chính nhu cầu điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong đời sống hàng ngày. Khi con người bắt đầu có nhu cầu trao đổi, hợp tác hoặc giải quyết mâu thuẫn, luật pháp bắt đầu hình thành. Và khi xã hội càng phát triển, nhu cầu này càng trở nên phức tạp, thúc đẩy nội lực phát triển mạnh mẽ để tự điều chỉnh và thích nghi.
Các yếu tố cấu thành nội lực pháp luật
Có nhiều yếu tố tạo nên nội lực của một hệ thống pháp luật. Trước tiên phải kể đến truyền thống pháp lý và văn hóa. Việt Nam là một quốc gia có bề dày văn hóa lâu đời, các tập quán, đạo lý như tôn trọng người trên, giữ chữ tín, xử sự có lý có tình vẫn tồn tại song song và được pháp luật ghi nhận dưới nhiều hình thức khác nhau.
Tiếp theo là điều kiện kinh tế xã hội. Khi nền kinh tế thay đổi, các mô hình kinh doanh mới xuất hiện, lao động dịch chuyển, đô thị hóa diễn ra nhanh chóng thì các quan hệ xã hội cũng thay đổi. Luật pháp nếu muốn theo kịp và điều chỉnh hiệu quả thì phải xuất phát từ chính thực tiễn này. Đây chính là sức mạnh của nội lực.
Cuối cùng là trình độ nhận thức và nhu cầu pháp lý của người dân. Khi người dân ngày càng ý thức rõ quyền và nghĩa vụ của mình, họ sẽ đòi hỏi một hệ thống pháp luật minh bạch, công bằng và dễ tiếp cận hơn. Chính sức ép từ xã hội cũng tạo nên động lực từ bên trong để hoàn thiện pháp luật.
Nội lực trong lịch sử pháp luật Việt Nam
Lịch sử Việt Nam chứng kiến nhiều giai đoạn hệ thống pháp luật được hình thành chủ yếu từ nội lực. Từ thời Lý Trần, những bộ luật đầu tiên như Hình thư, Quốc triều hình luật đã xuất phát từ chính nhu cầu quản lý xã hội trong nước, kết hợp với tinh thần dân tộc và đạo lý phương Đông.
Đến thời hiện đại, sau khi giành độc lập, Việt Nam không thể sao chép hoàn toàn mô hình pháp luật của các nước khác mà phải xây dựng hệ thống pháp luật dựa trên điều kiện đặc thù của một quốc gia đang phát triển, với nền kinh tế chuyển đổi và đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn. Việc ban hành Luật Đất đai, Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Doanh nghiệp hay các luật về dân sự, hình sự đều phản ánh rất rõ nội lực từ thực tiễn trong nước.
Gần đây, khi Việt Nam hội nhập quốc tế sâu rộng, vẫn có rất nhiều lĩnh vực pháp luật giữ được dấu ấn nội lực mạnh mẽ. Các quy định về công nhận tập quán pháp lý trong cộng đồng dân tộc thiểu số, quy tắc đạo đức hành nghề luật sư, hay chính sách phát triển kinh tế địa phương đều là ví dụ điển hình.
Vai trò của nội lực trong xây dựng pháp luật hiện nay
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, vai trò của nội lực không những không mất đi mà còn trở nên quan trọng hơn. Khi đối mặt với hàng loạt mô hình luật ngoại nhập, nếu không có nội lực vững, hệ thống pháp luật sẽ dễ bị lệch hướng, không phù hợp với đặc điểm và nhu cầu thực tế.
Một hệ thống pháp luật có nội lực mạnh giúp quốc gia chủ động hơn trong việc lựa chọn mô hình luật phù hợp, điều chỉnh linh hoạt chính sách và giữ vững bản sắc pháp lý riêng. Nó cũng giúp luật pháp thực sự đi vào đời sống, có tính khả thi cao hơn và nhận được sự đồng thuận từ người dân.
Ngoài ra, nội lực còn giúp nâng cao năng lực lập pháp, hành pháp và tư pháp của quốc gia. Khi các cơ quan nhà nước tự xây dựng được luật phù hợp, biết điều chỉnh và sửa đổi dựa trên phản hồi xã hội, hệ thống pháp luật sẽ trở nên bền vững và hiệu quả.
Làm thế nào để phát huy nội lực trong pháp luật
Để phát huy nội lực, trước hết cần xây dựng một quy trình lập pháp minh bạch, có sự tham gia của người dân, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội. Thực tiễn đời sống cần được phản ánh trung thực vào các dự thảo luật.
Tiếp theo là tăng cường nghiên cứu khoa học pháp lý trong nước. Việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ pháp luật có năng lực, am hiểu văn hóa và kinh tế trong nước sẽ giúp nâng cao chất lượng các đạo luật.
Cuối cùng là chú trọng tổng kết thực tiễn thi hành pháp luật, kịp thời điều chỉnh những bất cập, loại bỏ những quy định máy móc, xa rời đời sống. Có như vậy, pháp luật mới thực sự là sản phẩm của xã hội, vì xã hội và do xã hội quyết định.
Nội lực không chỉ là một yếu tố cần thiết còn là nền tảng cốt lõi để xây dựng một hệ thống pháp luật vững mạnh, hiệu quả, bền vững. Trong hành trình hoàn thiện nhà nước pháp quyền nội lực chính là điểm tựa để hệ thống pháp luật Việt Nam giữ được bản sắc riêng đồng thời đủ sức hội nhập cạnh tranh trong môi trường toàn cầu hóa.