Ngoại hối là một lĩnh vực kinh tế có vai trò chiến lược trong việc quản lý tiền tệ ổn định tỷ giá đảm bảo cân đối cán cân thanh toán quốc gia. Với xu hướng toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ, hoạt động liên quan đến ngoại hối như chuyển tiền ra nước ngoài với đầu tư quốc tế nên vay cả trả nợ ngoại tệ ngày càng phổ biến trong xã hội. Tuy nhiên để đảm bảo an toàn tài chính ổn định kinh tế vĩ mô thì mọi hoạt động này đều phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động ngoại hối tại Việt Nam và một số điểm cập nhật quan trọng trong thời gian gần đây.
Khái niệm và phạm vi điều chỉnh
Ngoại hối là các loại tài sản và công cụ thanh toán có thể sử dụng để trao đổi quốc tế. Bao gồm ngoại tệ tiền mặt, tiền gửi ngoại tệ tại các tổ chức tín dụng, các loại chứng chỉ có giá bằng ngoại tệ, quyền rút vốn đặc biệt cùng tiêu chuẩn quốc tế, các công cụ phái sinh liên quan đến tỷ giá hoặc lãi suất.
Pháp luật Việt Nam điều chỉnh toàn bộ hoạt động liên quan đến mua bán trao đổi sử dụng quản lý các loại ngoại hối nói trên. Các đối tượng chịu sự điều chỉnh bao gồm tổ chức tín dụng, doanh nghiệp, cá nhân, cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức kinh tế có yếu tố nước ngoài.
Hệ thống văn bản pháp luật điều chỉnh
Cơ sở pháp lý nền tảng về quản lý ngoại hối tại Việt Nam là Pháp lệnh Ngoại hối ban hành năm 2005 được sửa đổi vào năm 2013. Là văn bản có hiệu lực pháp lý cao định hướng cho toàn bộ hệ thống quản lý ngoại hối quốc gia.
Ngoài ra Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước còn ban hành hàng loạt nghị định và thông tư để hướng dẫn chi tiết việc thực thi pháp lệnh. Các văn bản này điều chỉnh các nội dung cụ thể như
-
Điều kiện cấp phép hoạt động ngoại hối cho tổ chức tín dụng
-
Quy định về mở với sử dụng tài khoản ngoại tệ trong và ngoài nước
-
Quản lý hoạt động chuyển tiền ra nước ngoài và vào Việt Nam
-
Giao dịch ngoại hối giữa ngân hàng với tổ chức tín dụng
-
Trách nhiệm báo cáo, thanh tra xử phạt vi phạm
Là cơ sở để các cơ quan nhà nước kiểm soát chặt chẽ dòng tiền quốc tế phòng ngừa rủi ro liên quan đến rửa tiền hay tài trợ khủng bố cũng như gian lận thương mại.
Nguyên tắc cơ bản trong quản lý ngoại hối
Theo quy định hiện hành, các nguyên tắc chủ đạo trong hoạt động quản lý ngoại hối bao gồm
-
Mọi hoạt động ngoại hối tại Việt Nam phải thông qua các tổ chức được cấp phép
-
Tổ chức cá nhân chỉ được sử dụng ngoại tệ vào mục đích hợp pháp, đúng quy định
-
Việc chuyển tiền ra nước ngoài phải có hồ sơ chứng minh nguồn tiền hợp pháp và mục đích rõ ràng
-
Tỷ giá và lãi suất ngoại tệ do Ngân hàng Nhà nước quản lý công bố theo nguyên tắc thị trường có sự điều tiết
-
Nhà nước bảo đảm quyền chuyển đổi ngoại tệ nhưng trong giới hạn luật định để bảo vệ an ninh tiền tệ quốc gia
Các hình thức hoạt động ngoại hối phổ biến
Trong thực tế có nhiều hình thức hoạt động ngoại hối diễn ra hàng ngày bao gồm
-
Mua bán ngoại tệ giữa tổ chức tín dụng với cá nhân hoặc doanh nghiệp
-
Chuyển tiền cho mục đích học tập hay chữa bệnh với trợ cấp thân nhân ở nước ngoài
-
Nhận tiền chuyển từ nước ngoài qua các kênh ngân hàng hoặc công ty tài chính quốc tế
-
Giao dịch thương mại biên giới thanh toán bằng ngoại tệ
-
Đầu tư ra nước ngoài bằng ngoại tệ đối với doanh nghiệp có đủ điều kiện
-
Vay và trả nợ nước ngoài có hoặc không có bảo lãnh của Nhà nước
Các hình thức này phải được thực hiện thông qua tổ chức tín dụng được cấp phép tuân thủ đúng quy trình hồ sơ theo quy định hiện hành.
Cập nhật mới về pháp luật ngoại hối
Trong những năm gần đây nhiều quy định mới đã được ban hành nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý ngoại hối tại Việt Nam. Một số điểm đáng chú ý gồm
-
Bổ sung điều kiện hoạt động cho đại lý đổi ngoại tệ nhằm tăng tính minh bạch quản lý rủi ro
-
Tăng cường kiểm tra hoạt động chuyển tiền cá nhân ra nước ngoài để tránh chuyển tiền lậu hoặc trốn thuế
-
Cập nhật quy định về dự trữ ngoại hối nhà nước và cơ chế giao dịch giữa ngân hàng nhà nước với các tổ chức tín dụng
-
Điều chỉnh quy trình khai báo thanh toán các khoản vay nước ngoài đặc biệt với các khoản không có bảo lãnh của chính phủ
Những cập nhật này phản ánh quyết tâm siết chặt kiểm soát nhưng vẫn tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động hợp pháp, chính đáng.
Trách nhiệm của cá nhân và doanh nghiệp
Người dân và doanh nghiệp cần lưu ý các nghĩa vụ pháp lý khi thực hiện giao dịch ngoại hối bao gồm
-
Không được tự ý mua bán ngoại tệ ngoài hệ thống ngân hàng được cấp phép
-
Khi chuyển tiền ra nước ngoài phải cung cấp đầy đủ giấy tờ theo quy định
-
Không được lập tài khoản ngoại tệ ở nước ngoài nếu chưa được chấp thuận
-
Phải khai báo trung thực khi mang ngoại tệ qua biên giới nếu vượt mức cho phép
-
Doanh nghiệp có vay vốn ngoại tệ phải đăng ký với Ngân hàng Nhà nước báo cáo đầy đủ định kỳ
Mọi hành vi vi phạm như chuyển tiền trái phép hay mua bán ngoại tệ bất hợp pháp rồi thì rửa tiền bằng ngoại hối đều sẽ bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ.
Pháp luật về ngoại hối tại Việt Nam đóng vai trò then chốt trong điều hành chính sách tiền tệ quốc gia bảo vệ an ninh tài chính. Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng hội nhập sâu rộng với thế giới, việc tuân thủ các quy định về quản lý ngoại hối không chỉ giúp bảo vệ lợi ích cá nhân còn góp phần giữ vững sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. Do đó mọi cá nhân và tổ chức có hoạt động liên quan đến ngoại tệ cần chủ động cập nhật thông tin thực hiện đúng quy định phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng để đảm bảo giao dịch an toàn, minh bạch, hợp pháp.