Trong bất kỳ ngành luật nào việc xác định rõ phương pháp điều chỉnh và đối tượng điều chỉnh đều đóng vai trò rất quan trọng. Đây là cơ sở để phân biệt luật đó với các ngành luật khác đồng thời giúp người học và người làm luật xác định đúng phạm vi điều chỉnh và cách thức áp dụng. Đối với Luật Kinh tế việc hiểu rõ hai khái niệm này lại càng cần thiết vì đặc trưng của ngành là gắn bó chặt chẽ với hoạt động kinh doanh và thương mại
Đối tượng điều chỉnh của Luật Kinh tế là gì
Đối tượng điều chỉnh được hiểu là những quan hệ xã hội mà ngành luật đó hướng tới để điều chỉnh và điều hòa lợi ích giữa các chủ thể. Với Luật Kinh tế đối tượng điều chỉnh chính là các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tổ chức quản lý và thực hiện hoạt động kinh doanh giữa các chủ thể kinh doanh hoặc giữa các chủ thể kinh doanh với cơ quan quản lý nhà nước
Cụ thể bao gồm ba nhóm quan hệ chính
Một là quan hệ giữa các doanh nghiệp với nhau trong hoạt động kinh doanh như ký kết hợp đồng mua bán hàng hóa liên doanh góp vốn cung cấp dịch vụ
Hai là quan hệ giữa doanh nghiệp với nhà nước như đăng ký kinh doanh xin cấp phép hoạt động chịu sự kiểm tra giám sát của cơ quan chức năng
Ba là quan hệ nội bộ trong doanh nghiệp như giữa cổ đông và hội đồng quản trị giữa các thành viên góp vốn trong công ty trách nhiệm hữu hạn
Ví dụ cụ thể về đối tượng điều chỉnh của Luật Kinh tế
Ví dụ một công ty cổ phần ký hợp đồng mua nguyên vật liệu với một công ty sản xuất khác đây là quan hệ kinh doanh giữa hai chủ thể có tư cách pháp nhân bình đẳng trong giao dịch
Hoặc một doanh nghiệp muốn mở rộng ngành nghề kinh doanh phải nộp hồ sơ thay đổi giấy phép cho sở kế hoạch và đầu tư đây là quan hệ giữa doanh nghiệp và nhà nước
Một tình huống khác là khi cổ đông yêu cầu công ty tổ chức đại hội cổ đông bất thường để xem xét lại chính sách chia cổ tức đây là quan hệ nội bộ doanh nghiệp
Tất cả những quan hệ này đều nằm trong phạm vi điều chỉnh của Luật Kinh tế
Phương pháp điều chỉnh của Luật Kinh tế là gì
Phương pháp điều chỉnh là cách thức mà pháp luật sử dụng để tác động vào các quan hệ xã hội nhằm duy trì trật tự công bằng và hiệu quả. Mỗi ngành luật có phương pháp điều chỉnh khác nhau tùy vào đặc điểm đối tượng điều chỉnh. Với Luật Kinh tế phương pháp điều chỉnh có sự kết hợp giữa hai phương pháp cơ bản là phương pháp thỏa thuận và phương pháp mệnh lệnh
Phương pháp thỏa thuận trong Luật Kinh tế
Đây là phương pháp chủ đạo vì các quan hệ trong Luật Kinh tế chủ yếu diễn ra giữa các chủ thể bình đẳng về mặt pháp lý như giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp hoặc giữa đối tác trong một hợp đồng kinh doanh. Pháp luật đưa ra khung pháp lý chung còn các bên tự thỏa thuận nội dung chi tiết miễn là không trái pháp luật và đạo đức xã hội
Ví dụ doanh nghiệp A ký hợp đồng cung cấp dịch vụ với doanh nghiệp B. Cả hai bên được quyền thỏa thuận về giá cả thời gian thanh toán trách nhiệm trong trường hợp vi phạm hợp đồng. Nhà nước chỉ can thiệp nếu có tranh chấp hoặc vi phạm quy định bắt buộc
Phương pháp mệnh lệnh trong Luật Kinh tế
Bên cạnh yếu tố thỏa thuận nhà nước vẫn có quyền áp đặt các quy định mang tính bắt buộc đối với doanh nghiệp. Đây là phương pháp thể hiện tính quyền lực nhà nước và thường áp dụng trong mối quan hệ giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý như đăng ký kinh doanh công bố thông tin kế toán thuế và xử lý vi phạm hành chính
Ví dụ doanh nghiệp có nghĩa vụ kê khai thuế và nộp thuế đúng hạn theo quy định của pháp luật. Trong trường hợp vi phạm cơ quan thuế có quyền ra quyết định xử phạt và yêu cầu nộp phạt
Sự kết hợp giữa hai phương pháp điều chỉnh trong Luật Kinh tế
Luật Kinh tế là một ngành luật đặc thù nên không chỉ sử dụng một phương pháp điều chỉnh duy nhất mà thường kết hợp cả hai phương pháp để đảm bảo hiệu quả quản lý và sự linh hoạt trong quan hệ kinh doanh
Chính sự kết hợp này giúp Luật Kinh tế vừa đảm bảo tính linh hoạt của thị trường vừa đảm bảo vai trò điều tiết của nhà nước đối với các hoạt động kinh doanh trong nền kinh tế
So sánh phương pháp điều chỉnh của Luật Kinh tế với các ngành luật khác
So với Luật Dân sự phương pháp điều chỉnh của Luật Kinh tế vẫn giữ nguyên yếu tố thỏa thuận nhưng phạm vi áp dụng rộng hơn và đòi hỏi nhiều nguyên tắc mang tính tổ chức
So với Luật Hành chính thì Luật Kinh tế có yếu tố bình đẳng giữa các chủ thể rõ ràng hơn ít thiên về quyền lực một chiều nhưng vẫn giữ tính chất bắt buộc ở một số khâu quản lý
Sự khác biệt này làm nổi bật vai trò kép của Luật Kinh tế trong hệ thống pháp luật Việt Nam
Hiểu đúng về đối tượng và phương pháp điều chỉnh của Luật Kinh tế không chỉ giúp bạn học tốt môn học này mà còn biết cách áp dụng hiệu quả trong công việc thực tiễn. Từ đó bạn có thể nhận diện đâu là quan hệ cần áp dụng luật kinh tế đâu là quan hệ thuộc về luật khác và làm thế nào để sử dụng công cụ pháp lý hợp lý khi cần thiết
Nếu bạn đang học ngành luật kinh tế hoặc chuẩn bị ôn thi hãy dành thời gian tìm hiểu kỹ những khái niệm nền tảng này vì đây là bước khởi đầu quan trọng giúp bạn xây dựng tư duy pháp lý vững chắc.