Trong hệ thống pháp luật thì mỗi lĩnh vực đều phát sinh những quan hệ pháp luật đặc thù. Đối với lĩnh vực hình sự quan hệ pháp luật hình sự là một khái niệm cơ bản nhưng rất quan trọng để hiểu về cách pháp luật điều chỉnh các mối quan hệ liên quan đến tội phạm với cả xử lý tội phạm. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về quan hệ pháp luật hình sự, các chủ thể, khách thể, khi nào quan hệ này phát sinh cùng ví dụ với bài tập minh họa.
Quan hệ pháp luật hình sự là gì
Quan hệ pháp luật hình sự là mối quan hệ xã hội phát sinh trên cơ sở các quy phạm pháp luật hình sự, trong đó có sự điều chỉnh, điều khiển của pháp luật về quyền, nghĩa vụ của các chủ thể liên quan đến việc phòng ngừa, phát hiện, xử lý tội phạm và các biện pháp xử lý hình sự.
Nói ngắn gọn, quan hệ pháp luật hình sự là những mối quan hệ xã hội được điều chỉnh bởi luật hình sự, nhằm xác định quyền và nghĩa vụ giữa các bên trong quá trình xử lý tội phạm.
Quan hệ pháp luật hình sự là quan hệ giữa ai
Quan hệ pháp luật hình sự thường là mối quan hệ giữa:
-
Nhà nước (cơ quan tiến hành tố tụng) với cá nhân hoặc tổ chức vi phạm pháp luật hình sự.
-
Cá nhân với Nhà nước, khi cá nhân thực hiện hành vi bị luật hình sự nghiêm cấm và Nhà nước có quyền áp dụng các biện pháp xử lý hình sự.
-
Ngoài ra, còn có mối quan hệ giữa các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền trong công tác điều tra, truy tố, xét xử tội phạm.
Tóm lại, quan hệ này chủ yếu diễn ra giữa Nhà nước – đại diện cho quyền lực pháp luật – và người phạm tội hoặc nghi phạm.
Ví dụ về quan hệ pháp luật hình sự
Ví dụ điển hình cho quan hệ pháp luật hình sự:
-
Khi một người bị phát hiện trộm cắp tài sản, cơ quan điều tra tiến hành bắt giữ, điều tra và truy tố người này. Quan hệ pháp luật hình sự phát sinh giữa cơ quan điều tra (Nhà nước) và người trộm cắp (cá nhân vi phạm).
-
Một vụ án giết người được phát hiện, người bị cáo buộc phải chịu trách nhiệm hình sự trước tòa án. Mối quan hệ giữa tòa án và người bị cáo cũng là quan hệ pháp luật hình sự.
-
Ngoài ra, quan hệ pháp luật hình sự còn phát sinh trong việc các cơ quan tố tụng phối hợp với nhau trong quá trình xử lý vụ án.
Chủ thể của quan hệ pháp luật hình sự là ai
Chủ thể của quan hệ pháp luật hình sự gồm:
-
Chủ thể tích cực (Nhà nước): Các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự như công an, viện kiểm sát, tòa án,…
-
Chủ thể bị điều chỉnh (cá nhân, tổ chức vi phạm): Người phạm tội, nghi phạm, bị can, bị cáo, bị hại,…
-
Ngoài ra, còn có các chủ thể khác như người làm chứng, người giám định tư pháp, người bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho các bên.
Chủ thể phải có năng lực pháp luật và năng lực hành vi phù hợp với từng vị trí trong quan hệ pháp luật hình sự.
Khách thể của quan hệ pháp luật hình sự là gì
Khách thể của quan hệ pháp luật hình sự là những giá trị xã hội được pháp luật hình sự bảo vệ và điều chỉnh, chủ yếu là:
-
An ninh quốc gia, trật tự xã hội.
-
Quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và tổ chức như tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm,…
-
Trật tự và an toàn xã hội.
Nói cách khác, khách thể là đối tượng mà quan hệ pháp luật hình sự hướng tới bảo vệ khỏi hành vi phạm tội.
Quan hệ pháp luật hình sự phát sinh khi nào
Quan hệ pháp luật hình sự phát sinh khi:
-
Có sự xâm phạm hoặc đe dọa xâm phạm các giá trị được pháp luật hình sự bảo vệ (ví dụ như có dấu hiệu hành vi phạm tội).
-
Các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tiến hành hoạt động tố tụng hình sự như tiếp nhận tin báo, tố giác tội phạm, khởi tố vụ án, khởi tố bị can,…
-
Khi quyền và nghĩa vụ pháp lý của các chủ thể liên quan bắt đầu được xác lập trong quá trình xử lý vụ án hình sự.
Bài tập xác định quan hệ pháp luật hình sự
Bài tập 1:
Anh A bị bắt vì nghi ngờ trộm cắp tài sản tại cửa hàng B. Cơ quan công an tiến hành bắt giữ, điều tra và lập hồ sơ chuyển cho viện kiểm sát đề nghị truy tố.
-
Xác định chủ thể của quan hệ pháp luật hình sự trong tình huống trên.
-
Khách thể của quan hệ pháp luật hình sự là gì?
-
Khi nào quan hệ pháp luật hình sự này phát sinh?
Đáp án gợi ý:
-
Chủ thể: Cơ quan công an (Nhà nước) và anh A (cá nhân vi phạm).
-
Khách thể: Tài sản của cửa hàng B và trật tự an ninh xã hội.
-
Quan hệ pháp luật hình sự phát sinh khi cơ quan công an bắt giữ và khởi tố vụ án trộm cắp.
Bài tập 2:
Cô C bị cáo buộc về tội cố ý gây thương tích. Tòa án tổ chức phiên xét xử và ra phán quyết.
-
Xác định quan hệ pháp luật hình sự phát sinh trong tình huống này.
-
Chủ thể và khách thể của quan hệ này.
Đáp án gợi ý:
-
Quan hệ pháp luật hình sự phát sinh giữa tòa án (Nhà nước) và cô C (bị cáo).
-
Chủ thể: Tòa án và cô C.
-
Khách thể: Sức khỏe, tính mạng của người bị hại, trật tự xã hội.
Quan hệ pháp luật hình sự là mối quan hệ pháp lý quan trọng trong bảo vệ trật tự xã hội với xử lý tội phạm. Hiểu rõ khái niệm, chủ thể, khách thể cùng thời điểm phát sinh quan hệ giúp bạn có nền tảng vững chắc trong học tập thực hành pháp luật hình sự.