Trong đời sống pháp lý các mối quan hệ giữa con người với nhau hoặc giữa cá nhân với tổ chức không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Khi phát sinh mâu thuẫn những người liên quan có thể yêu cầu tòa án hay cơ quan có thẩm quyền bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình. Tình huống đó chính là biểu hiện của quan hệ pháp luật tranh chấp, một khái niệm quan trọng trong lĩnh vực tố tụng áp dụng pháp luật.
Quan hệ pháp luật tranh chấp là gì
Quan hệ pháp luật tranh chấp là dạng quan hệ pháp lý mà trong đó các bên có mâu thuẫn về quyền và nghĩa vụ. Một bên cho rằng quyền lợi của mình bị xâm phạm hoặc không được thực hiện từ đó phát sinh yêu cầu pháp lý để bảo vệ hoặc khôi phục lại quyền đó. Việc xác định đúng mối quan hệ pháp luật tranh chấp giúp xác định đúng quy phạm điều chỉnh, đúng thẩm quyền giải quyết, đúng căn cứ ra quyết định.
Quan hệ tranh chấp thường phát sinh trong các lĩnh vực như dân sự, lao động, hành chính, đất đai, kinh doanh thương mại. Đặc điểm của quan hệ tranh chấp là có mâu thuẫn thực tế giữa các bên, có yêu cầu pháp lý và được giải quyết bởi một cơ quan tư pháp có thẩm quyền.
Cách xác định quan hệ pháp luật tranh chấp
Việc xác định quan hệ pháp luật tranh chấp đòi hỏi phân tích chính xác các tình tiết trong yêu cầu khởi kiện, lời khai của các bên và chứng cứ kèm theo. Các bước thường thực hiện gồm
Bước một xem xét yêu cầu khởi kiện
Phân tích nội dung mà nguyên đơn hoặc người yêu cầu trình bày. Đây là cơ sở đầu tiên để nhận diện mối quan hệ tranh chấp. Chẳng hạn nếu yêu cầu là đòi lại tài sản, tranh chấp có thể thuộc về hợp đồng hoặc quyền sở hữu.
Bước hai xác định quy phạm pháp luật điều chỉnh
Cần xem xét yêu cầu trên phù hợp với luật nào. Ví dụ nếu yêu cầu chia thừa kế thì áp dụng luật dân sự; nếu yêu cầu hủy quyết định hành chính thì áp luật khiếu nại hoặc luật tố tụng hành chính.
Bước ba xác định tính chất của sự kiện pháp lý
Sự kiện pháp lý có thể là hợp đồng, hành vi trái pháp luật, thỏa thuận miệng, một quyết định đã ban hành. Mỗi loại sự kiện pháp lý dẫn đến một loại quan hệ pháp luật cụ thể.
Bước bốn phân biệt các loại quan hệ khác nhau
Một vụ kiện có thể bao gồm nhiều quan hệ tranh chấp đan xen. Việc tách riêng từng quan hệ sẽ giúp xác định đúng hướng giải quyết và tránh bỏ sót yêu cầu.
Ví dụ minh họa về quan hệ pháp luật tranh chấp
Tranh chấp hợp đồng dân sự
A và B ký hợp đồng mua bán gỗ. A giao hàng đúng hạn nhưng B không thanh toán. A kiện ra tòa yêu cầu trả tiền. Quan hệ pháp luật tranh chấp trong trường hợp này là quan hệ mua bán tài sản theo hợp đồng.
Tranh chấp thừa kế
Ba anh em ruột tranh chấp phần tài sản do cha mẹ để lại mà không có di chúc. Một người yêu cầu chia theo luật. Quan hệ pháp luật tranh chấp là chia thừa kế theo pháp luật.
Tranh chấp quyền sử dụng đất
Ông C được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Bà D khởi kiện vì cho rằng đất này nằm trong phần do gia đình bà sử dụng trước đó. Quan hệ pháp luật tranh chấp là xác định quyền sử dụng đất.
Tranh chấp lao động cá nhân
Một nhân viên bị công ty đơn phương chấm dứt hợp đồng trước thời hạn. Người này khởi kiện yêu cầu phục hồi công việc và bồi thường. Quan hệ pháp luật tranh chấp là tranh chấp về việc chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật.
Tư cách các bên trong quan hệ tranh chấp
Trong một vụ kiện, các bên tham gia sẽ được xác định theo tư cách tố tụng. Bao gồm
-
Nguyên đơn là người khởi kiện yêu cầu bảo vệ quyền lợi
-
Bị đơn là người bị yêu cầu hoặc bị cho rằng vi phạm quyền
-
Người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan là người không khởi kiện cũng không bị kiện nhưng kết quả vụ án ảnh hưởng đến quyền lợi của họ
Việc xác định đúng tư cách giúp tòa án tiến hành thủ tục đúng quy định, đảm bảo tính khách quan và toàn diện của phán quyết.
Ý nghĩa thực tiễn
Xác định đúng quan hệ pháp luật tranh chấp là yếu tố sống còn của bất kỳ vụ kiện nào. Điều này giúp
-
Định hướng phương án giải quyết vụ án
-
Chọn đúng cơ quan có thẩm quyền giải quyết
-
Lựa chọn đúng căn cứ pháp lý
-
Xác định chính xác chứng cứ cần thiết
-
Tránh lãng phí thời gian, chi phí và công sức
Nếu xác định sai, vụ án có thể bị đình chỉ, chuyển sai cấp, áp dụng sai luật hoặc tuyên án không đúng bản chất sự việc.
Những lưu ý khi xác định
Một số quan hệ tranh chấp có hình thức giống nhau nhưng bản chất khác nhau. Ví dụ cùng là đòi lại đất nhưng có thể là
-
Tranh chấp quyền sử dụng đất
-
Tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng
-
Tranh chấp về tài sản chung
-
Tranh chấp về thừa kế có yếu tố đất đai
Cần căn cứ vào lời khai, chứng cứ và quy định pháp luật để xác định đúng bản chất.
Quan hệ pháp luật tranh chấp là yếu tố trung tâm trong việc khởi kiện giải quyết mâu thuẫn bằng con đường pháp lý. Hiểu rõ khái niệm với nắm vững phương pháp xác định rồi cả biết cách áp dụng vào từng loại tranh chấp sẽ giúp người dân, luật sư và cơ quan tư pháp xử lý công việc hiệu quả hơn. Với sự phát triển của xã hội, mâu thuẫn pháp lý sẽ ngày càng đa dạng do đó việc xác định quan hệ tranh chấp không chỉ là kỹ năng chuyên môn còn là công cụ bảo vệ quyền lợi thiết yếu của mỗi người.