Trong địa lý tự nhiên bên cạnh quy luật địa đới phân hóa theo chiều vĩ tuyến (tức là từ xích đạo đến cực), còn có một quy luật quan trọng khác là quy luật địa ô, mô tả sự phân hóa tự nhiên theo chiều kinh tuyến tức là từ Đông sang Tây từ biển vào đất liền hay theo các dãy núi. Nhất là ở vùng có địa hình đặc biệt hay ở cùng vĩ độ nhưng khác điều kiện địa lý.
Khái Niệm Quy Luật Địa Ô Là Gì
Quy luật địa ô là quy luật phân hóa lãnh thổ địa lý theo chiều kinh tuyến (tức từ đông sang tây) hoặc theo các dải lãnh thổ cùng vĩ độ, phản ánh sự thay đổi của các yếu tố tự nhiên do ảnh hưởng của lục địa, đại dương, địa hình hoặc dòng biển.
Nói cách khác, tại cùng một vĩ độ, điều kiện tự nhiên (khí hậu, thảm thực vật, đất đai, sinh vật…) không giống nhau giữa các khu vực phía tây và phía đông của châu lục hay giữa vùng ven biển và sâu trong đất liền. Đó là minh chứng cho sự tác động của vị trí địa lý theo chiều kinh tuyến lên đặc điểm tự nhiên.
Nguyên Nhân Chính Tạo Nên Quy Luật Địa Ô
-
Ảnh hưởng của biển và đại dương:
-
Các khu vực gần biển thường có khí hậu ôn hòa, ẩm ướt hơn do ảnh hưởng của gió biển và dòng hải lưu.
-
Các khu vực sâu trong lục địa thường có khí hậu khô hạn, khắc nghiệt, có thể nắng nóng ban ngày và lạnh sâu về đêm.
-
-
Ảnh hưởng của địa hình:
-
Các dãy núi chạy theo chiều Bắc – Nam hoặc Đông – Tây tạo nên sự phân cách về khí hậu và hệ sinh thái giữa hai bên sườn núi.
-
Hiện tượng mưa phía đón gió – khô hạn phía khuất gió là biểu hiện rõ của sự phân hóa theo địa hình.
-
-
Ảnh hưởng của dòng biển:
-
Dòng biển nóng hay lạnh làm thay đổi nhiệt độ và độ ẩm của không khí tràn vào đất liền.
-
Khu vực đón dòng biển nóng thường có lượng mưa cao, nhiệt độ ổn định; trong khi dòng biển lạnh tạo điều kiện khô hạn, sương mù.
-
Biểu Hiện Rõ Nhất Của Quy Luật Địa Ô Là
-
Sự thay đổi khí hậu, thảm thực vật và đất đai ở cùng một vĩ độ, nhưng ở các khu vực khác nhau theo chiều kinh tuyến.
Ví dụ nổi bật:
-
Châu Á:
-
Cùng vĩ độ 30 – 40 độ Bắc:
-
Phía Đông (Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc ven biển): khí hậu ôn hòa, mưa nhiều, rừng phong phú.
-
Phía Tây (Tây Tạng, Kazakhstan, Trung Á): khí hậu khô hạn, hoang mạc và thảo nguyên là phổ biến.
-
-
-
Châu Âu:
-
Cùng vĩ độ Bắc Âu:
-
Phía Tây (Anh, Pháp, Hà Lan): khí hậu hải dương ôn hòa do ảnh hưởng của dòng biển nóng Bắc Đại Tây Dương.
-
Phía Đông (Nga, Ba Lan, Belarus): khí hậu lục địa khắc nghiệt, mùa đông lạnh sâu.
-
-
-
Việt Nam:
-
Cùng một vĩ độ, nhưng do địa hình kéo dài từ biển vào đất liền, nên khí hậu, đất đai và hệ sinh thái cũng thay đổi dần từ Đông sang Tây.
-
Ví dụ: miền Trung từ ven biển (khí hậu ẩm) vào đến vùng núi Trường Sơn (khô hơn, đất đá vôi nhiều hơn).
-
Ví Dụ Về Quy Luật Địa Ô
-
Hoang mạc Gobi ở Trung Á:
Do nằm sâu trong lục địa, khuất gió và cách xa đại dương, khu vực này có khí hậu cực kỳ khô hạn mặc dù nằm trên cùng vĩ độ với vùng duyên hải Trung Quốc mưa nhiều. -
Dãy An-pơ (châu Âu):
Hai sườn núi Đông – Tây có hệ sinh thái khác nhau. Phía đón gió (tây nam) mưa nhiều, cây cối xanh tươi; phía khuất gió (đông bắc) khí hậu khô và lạnh hơn. -
Khu vực Bắc Phi và Tây Nam Á:
Cùng nằm ở vĩ độ nhiệt đới, nhưng Bắc Phi có sa mạc Sahara rộng lớn, còn Tây Nam Á có khí hậu bán khô hạn nhờ gần biển Địa Trung Hải.
Quy luật địa ô thể hiện sự phân hóa tự nhiên không chỉ theo chiều Bắc – Nam còn theo chiều Đông – Tây do ảnh hưởng của biển, địa hình, vị trí địa lý. Hiểu được quy luật này giúp chúng ta lý giải được tại sao các khu vực ở cùng vĩ độ nhưng lại có điều kiện tự nhiên khác nhau từ đó ứng dụng vào sản xuất nông nghiệp, quy hoạch phát triển, bảo vệ môi trường một cách hợp lý.
Quy luật địa ô cùng với quy luật địa đới là hai trụ cột quan trọng trong nghiên cứu cấu trúc với sự phân hóa không gian của vỏ Trái Đất.