Trong quá trình nhận thức và cải tạo thế giới, chúng ta không ngừng chứng kiến sự thay thế, phát triển và hoàn thiện của các hiện tượng, sự vật. Ẩn sau quá trình ấy là một quy luật vận động cơ bản trong triết học: Quy luật phủ định của phủ định. Đây là một trong ba quy luật quan trọng của phép biện chứng duy vật, bên cạnh quy luật lượng – chất và quy luật mâu thuẫn.
Vậy, quy luật phủ định của phủ định là gì? Nó mang nội dung gì, chỉ ra điều gì và có ý nghĩa thực tiễn như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu.
Quy luật phủ định của phủ định là gì
Quy luật phủ định của phủ định là một quy luật phản ánh quá trình phát triển biện chứng của sự vật, hiện tượng, thông qua hai lần phủ định liên tiếp.
Theo đó, sự vật ban đầu (gọi là A) sẽ bị một yếu tố mới (gọi là B) phủ định, tức là thay thế hoặc loại bỏ. Tuy nhiên, B không tồn tại mãi, mà nó tiếp tục bị một yếu tố khác (gọi là C) phủ định. Sự phủ định thứ hai này không quay về A, nhưng kế thừa những yếu tố tích cực từ A và B từ đó tạo nên một trạng thái mới cao hơn, hoàn thiện hơn. Đó chính là sự phát triển theo hình xoáy trôn ốc, chứ không phải vòng tròn lặp lại.
Nội dung quy luật phủ định của phủ định
Nội dung cơ bản của quy luật bao gồm:
-
Mọi sự vật hiện tượng đều bị phủ định – không có gì là vĩnh viễn, bất biến.
-
Mỗi sự phủ định không phải là hủy diệt hoàn toàn, mà là sự kế thừa có chọn lọc.
-
Phát triển là quá trình gồm nhiều lần phủ định, mỗi lần phủ định làm cho sự vật tiến hóa lên một trình độ mới.
-
Sự phát triển diễn ra theo hình thức “xoáy ốc”: lặp lại cái cũ nhưng ở trình độ cao hơn, đầy đủ và phong phú hơn.
Quy luật phủ định của phủ định chỉ ra điều gì
Quy luật này chỉ ra rằng
-
Phát triển là khuynh hướng tất yếu của thế giới vật chất.
-
Không có cái gì tồn tại mãi mãi, mọi thứ đều vận động và chuyển hóa.
-
Sự kế thừa trong phát triển là có chọn lọc, giữ lại cái hợp lý, loại bỏ cái lỗi thời.
-
Quá trình phát triển có tính khách quan, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người, nhưng con người có thể nhận thức và vận dụng quy luật đó.
Ví dụ về quy luật phủ định của phủ định
Trong tự nhiên
Cây lúa mọc lên từ hạt giống → cây phát triển, trổ bông → kết hạt mới → cây lúa ban đầu chết đi → hạt giống mới lại tiếp tục vòng đời.
Đây là ví dụ điển hình cho sự phủ định của hạt giống ban đầu, nhưng trong đó, hạt giống mới chứa đựng cái cũ ở dạng cao hơn.
Trong xã hội
Chế độ phong kiến → bị phủ định bởi chế độ tư bản chủ nghĩa → tiếp tục bị phủ định bởi chế độ xã hội chủ nghĩa (theo lý luận Mác – Lênin).
Quá trình phát triển xã hội diễn ra thông qua nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn phủ định cái trước đó và nâng cấp lên tầm mới.
Trong khoa học
Cơ học cổ điển Newton → bị giới hạn trong các môi trường vi mô và tốc độ ánh sáng → thuyết tương đối Einstein ra đời phủ định một phần, nhưng đồng thời kế thừa và mở rộng những điểm đúng của cơ học cổ điển.
Vai trò của quy luật phủ định của phủ định
Quy luật này đóng vai trò quan trọng trong việc
-
Giải thích bản chất của sự phát triển – không phải là đường thẳng, cũng không phải vòng tròn, mà là hình xoắn ốc.
-
Chống lại tư tưởng bảo thủ, trì trệ, khẳng định cái mới luôn có thể thay thế cái cũ.
-
Thúc đẩy tư duy sáng tạo, đổi mới trong khoa học, giáo dục, kinh tế, văn hóa.
-
Khuyến khích sự kiên trì, vì sự phát triển không diễn ra một cách đơn giản, mà phải trải qua nhiều giai đoạn phủ định liên tục.
Vận dụng quy luật phủ định của phủ định trong cuộc sống
Trong thực tiễn, chúng ta có thể vận dụng quy luật này theo nhiều cách
Trong học tập
Không ngừng tiếp thu cái mới, nhưng phải biết chọn lọc. Mỗi lần bạn cập nhật kiến thức, là một lần bạn phủ định cái cũ – nhưng không phải vứt bỏ hoàn toàn, mà là để phát triển lên mức cao hơn.
Trong đổi mới sáng tạo
Một doanh nghiệp muốn phát triển phải dám “phủ định” mô hình cũ, đón nhận cái mới. Nhưng phủ định ở đây là có kế thừa: giữ lại bản sắc, giá trị cốt lõi, cải tiến cái không còn phù hợp.
Trong phát triển bản thân
Cuộc sống mỗi người là chuỗi quá trình vượt qua chính mình. Bạn của hôm nay phải biết phủ định những giới hạn của hôm qua, đồng thời giữ lại những điều tốt đẹp đã tích lũy để phát triển toàn diện hơn.
Quy luật phủ định của phủ định không phải là một khái niệm trừu tượng khó hiểu. Nó là tấm gương phản chiếu sự vận động không ngừng của thế giới quanh ta – từ tự nhiên, xã hội đến tư duy con người. Hiểu và vận dụng tốt quy luật này, bạn sẽ có một cách tiếp cận sâu sắc, chủ động và đúng hướng hơn trong học tập, công việc và cuộc sống.
Bởi vì, cái cũ không chết đi vô ích. Nó sống lại trong cái mới – ở một tầm cao hơn.