Pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự do Nhà nước ban hành bảo đảm thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội tuy nhiên xã hội không ngừng thay đổi nên luật pháp cũng cần được điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn. Sửa đổi luật là một trong những hoạt động lập pháp quan trọng được thực hiện theo quy trình chặt chẽ. Dưới đây là các bước cơ bản trong quy trình sửa đổi luật theo quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.
Xây dựng đề nghị sửa đổi luật
Bước đầu tiên là xây dựng đề nghị sửa đổi luật là giai đoạn mà các cơ quan tổ chức hoặc cá nhân có thẩm quyền đề xuất nội dung cần sửa đổi bổ sung hoặc thay thế trong luật hiện hành. Các chủ thể có quyền đề xuất bao gồm Ủy ban Thường vụ Quốc hội Chính phủ Chủ tịch nước Hội đồng Dân tộc các Ủy ban của Quốc hội hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội.
Đề nghị này phải có hồ sơ cụ thể trong đó nêu rõ tên luật cần sửa phạm vi sửa đổi lý do và sự cần thiết của việc sửa luật đồng thời kèm theo là báo cáo đánh giá tác động chính sách của nội dung sửa đổi.
Đưa vào chương trình xây dựng luật của Quốc hội
Sau khi đề nghị được trình ủy ban Thường vụ Quốc hội hoặc Chính phủ sẽ xem xét và quyết định việc đưa dự án luật sửa đổi vào chương trình xây dựng luật pháp lệnh hằng năm. Chương trình này là kế hoạch chính thức về việc xây dựng và sửa đổi luật trong một năm. Việc đưa một dự án vào chương trình chính là bước để Quốc hội xem xét và phân bổ nguồn lực, thời gian, nhân sự cho hoạt động lập pháp đó.
Trong một số trường hợp đặc biệt nếu vấn đề cấp thiết và có sự đồng thuận cao thì dự án có thể được đưa vào chương trình thông qua thủ tục rút gọn.
Thành lập Ban soạn thảo
Khi đã được đưa vào chương trình lập pháp cơ quan chủ trì sẽ thành lập Ban soạn thảo để biên tập dự án sửa đổi luật. Ban này bao gồm đại diện của cơ quan soạn thảo chuyên gia pháp lý người làm công tác thực tiễn và một số nhà khoa học. Trưởng ban soạn thảo thường là lãnh đạo của cơ quan chủ trì.
Ban soạn thảo có trách nhiệm nghiên cứu các nội dung cần sửa đổi tiến hành khảo sát thực tiễn rà soát các văn bản liên quan và tổ chức lấy ý kiến để xây dựng dự thảo luật sửa đổi.
Lấy ý kiến các bên liên quan
Việc lấy ý kiến là yêu cầu bắt buộc trong quy trình lập pháp. Dự thảo luật sửa đổi sẽ được đưa ra để lấy ý kiến của các cơ quan tổ chức doanh nghiệp người dân và chuyên gia trong lĩnh vực liên quan. Việc lấy ý kiến có thể thực hiện bằng văn bản, hội nghị, hội thảo hoặc qua các phương tiện truyền thông đại chúng.
Ý kiến đóng góp được tổng hợp phân tích và thể hiện trong báo cáo tiếp thu giải trình. Những ý kiến phù hợp sẽ được chỉnh lý vào dự thảo luật sửa đổi.
Thẩm định và thẩm tra dự thảo
Sau khi hoàn thành việc lấy ý kiến dự thảo sẽ được gửi đến Bộ Tư pháp để thẩm định. Cơ quan này đánh giá về tính hợp hiến hợp pháp tính thống nhất đồng bộ trong hệ thống pháp luật và tính khả thi của dự thảo.
Tiếp theo là bước thẩm tra của các Ủy ban của Quốc hội thường là Ủy ban Pháp luật hoặc Ủy ban chuyên ngành có liên quan. Báo cáo thẩm tra sẽ là cơ sở để Quốc hội xem xét khi thảo luận và thông qua dự án luật.
Trình Quốc hội xem xét
Dự án luật sửa đổi được trình ra Quốc hội trong kỳ họp. Việc xem xét có thể thực hiện theo một hoặc hai kỳ họp tùy theo mức độ sửa đổi và tính chất cấp thiết của vấn đề.
Tại kỳ họp Quốc hội sẽ thảo luận về toàn bộ nội dung của dự thảo. Các đại biểu Quốc hội có thể đề xuất chỉnh lý bổ sung hoặc loại bỏ những nội dung chưa phù hợp. Thường thì một dự án luật sửa đổi sẽ trải qua ít nhất hai vòng thảo luận.
Thông qua luật sửa đổi
Sau quá trình thảo luận và chỉnh lý nếu đạt được sự đồng thuận cần thiết dự thảo luật sửa đổi sẽ được đưa ra để biểu quyết. Quốc hội sẽ thông qua dự luật bằng hình thức bỏ phiếu kín hoặc biểu quyết công khai. Luật được thông qua khi có hơn một nửa tổng số đại biểu tán thành.
Ngay sau khi được thông qua chủ tịch Quốc hội sẽ ký ban hành luật. Luật sửa đổi sẽ có hiệu lực thi hành sau một thời gian nhất định được quy định trong điều khoản thi hành của chính văn bản.
Công bố và tổ chức thực hiện
Sau khi được Quốc hội thông qua và Chủ tịch nước công bố trên Công báo, luật sửa đổi sẽ được phổ biến rộng rãi đến các cơ quan tổ chức cá nhân trong xã hội. Các cơ quan Nhà nước có trách nhiệm tổ chức triển khai thực hiện luật đồng thời tổ chức tập huấn với tuyên truyền để người dân và cán bộ công chức hiểu và thực hiện đúng các quy định mới.
Nếu có văn bản hướng dẫn thi hành thì các bộ ngành liên quan sẽ sớm ban hành để đồng bộ hóa việc thực thi.
Theo dõi và đánh giá thi hành
Sau khi luật được thi hành các cơ quan quản lý Nhà nước sẽ theo dõi và đánh giá việc thực hiện. Nếu trong quá trình thực hiện phát sinh bất cập hoặc mâu thuẫn với các quy định khác thì việc sửa đổi tiếp theo sẽ được đưa vào kế hoạch. Việc theo dõi này giúp luật luôn đồng bộ, hiệu lực và gắn với thực tiễn đời sống.
Quy trình sửa đổi luật là một chu trình khép kín từ đề xuất đến thực thi. Mỗi bước đều có vai trò quan trọng yêu cầu tính minh bạch khách quan. Việc thực hiện đúng quy trình không chỉ đảm bảo tính pháp lý của luật sửa đổi còn tạo ra sự đồng thuận trong xã hội. Trong bối cảnh xã hội liên tục thay đổi thì quy trình sửa đổi luật cần nhanh nhạy nhưng vẫn phải giữ nguyên nguyên tắc thận trọng kỹ lưỡng hướng tới lợi ích cộng đồng. Nhờ đó pháp luật không chỉ là công cụ quản lý còn là động lực phát triển quốc gia.