Chăm sóc sức khỏe cộng đồng là một trong những nhiệm vụ trọng yếu trong xây dựng xã hội bền vững. Xây dựng khung pháp lý để phát hiện với ngăn ngừa xử lý kịp thời các bệnh truyền nhiễm được xác định qua Luật phòng chống bệnh truyền nhiễm được ban hành năm 2007. Sau hơn mười lăm năm thực thi luật đã phát huy hiệu quả tạo nền tảng cho nhiều hoạt động phòng dịch quốc gia. Đồng thời dự thảo luật mới mở rộng phạm vi điều chỉnh nhằm ứng phó với tình hình bệnh truyền nhiễm phức tạp hiện nay. Bài viết này phân tích bức tranh tổng thể về luật cũ với định hướng cải cách trong tương lai.
Luật phòng chống bệnh truyền nhiễm năm 2007
Văn bản luật được thông qua vào tháng mười một năm 2007 có hiệu lực từ đầu tháng bảy năm hai nghìn linh tám. Luật quy định toàn diện các hoạt động liên quan đến phòng bệnh chống dịch rồi cả kiểm dịch y tế xử lý khi có dịch bệnh lây lan với điều kiện đảm bảo để thực hiện hiệu quả các biện pháp phòng dịch.
Luật xác định rõ phạm vi điều chỉnh bao gồm phòng ngừa phát hiện cách ly xử lý hỗ trợ thiệt hại trong tiêu hủy vật nuôi nhiễm bệnh. Nó áp dụng cho mọi tổ chức và cá nhân trong nước và nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam.
Một trong những điểm đặc biệt là luật quy định kiểm dịch y tế tại biên giới với đối tượng gồm người phương tiện hàng hóa và hàng hóa mang tác nhân gây bệnh truyền nhiễm. Việc này giúp kiểm soát sớm nguy cơ lây lan bệnh từ bên ngoài vào.
Các nguyên tắc và trách nhiệm chủ đạo
Luật xác định Nhà nước giao Bộ y tế chịu trách nhiệm thống nhất quản lý phòng chống bệnh truyền nhiễm. Ủy ban nhân dân các cấp và các bộ ngành có nghĩa vụ phối hợp thực thi kế hoạch phòng dịch theo chức năng.
Luật đặt ra nguyên tắc các trường hợp dịch bệnh phải được công bố công khai kịp thời để bảo đảm quyền tiếp cận thông tin của người dân. Tùy theo mức độ nguy hiểm của dịch mà quyền công bố thuộc về chủ tịch ủy ban tỉnh đến bộ trưởng hay thủ tướng chính phủ.
Về trách nhiệm cá nhân tổ chức, luật nghiêm cấm hành vi cố ý làm lây lan tác nhân gây bệnh hay giấu thông tin hay khai báo không trung thực không chấp hành các biện pháp y tế phòng dịch. Những hành vi này khi xác định có lỗi sẽ bị xử lý nghiêm theo pháp luật hiện hành.
Công tác truyền thông và giám sát
Luật cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác truyền thông giáo dục cộng đồng. Nội dung truyền thông bao gồm thông tin về nguyên nhân đường lây cách nhận biết hậu quả và biện pháp phòng bệnh. Mọi người dân đều có quyền tiếp cận thông tin và ưu tiên người trong vùng dịch.
Thêm vào đó luật quy định trách nhiệm của báo đài và ngành giáo dục trong việc phổ biến kiến thức phòng bệnh. Việc này nhằm tạo sự lan tỏa mạnh mẽ để mỗi người tự giác thực hiện các hành vi có lợi cho sức khỏe cộng đồng.
Kiểm dịch y tế biên giới và cách ly y tế
Luật quy định đây là một trong những biện pháp quan trọng để ngăn chặn bệnh từ bên ngoài xâm nhập. Các đối tượng phải khai báo gồm người, hàng hóa, phương tiện nhập cảnh. Trường hợp nghi ngờ hoặc thuộc nhóm nguy hiểm thì sẽ bị kiểm tra y tế kỹ lưỡng và cách ly bắt buộc.
Ngoài ra luật quy định biện pháp cưỡng chế cách ly nếu đối tượng không chấp hành yêu cầu từ cơ quan kiểm dịch. Nhờ vậy việc cách ly y tế trở nên hiệu quả và có căn cứ pháp lý rõ ràng.
Công bố và xử lý dịch bệnh
Việc công bố dịch bệnh được tiến hành theo nguyên tắc công khai chính xác kịp thời và đúng trình tự thẩm quyền. Mọi hành vi che giấu hoặc sai lệch thông tin về dịch bệnh đều bị phạt hoặc truy cứu trách nhiệm theo quy định.
Sau khi công bố dịch thì các biện pháp khẩn cấp như cách ly giãn cách xã hội phong tỏa hay xử lý môi trường đều được triển khai để kiểm soát tình hình. Điều này giúp hạn chế nhanh các điểm lây lan và bảo vệ sức khỏe người dân.
Các văn bản hướng dẫn thi hành
Trong quá trình áp dụng luật đã có nhiều văn bản hướng dẫn chi tiết do chính phủ và bộ y tế ban hành. Ví dụ nghị định năm hai nghìn mười tám hướng dẫn kiểm dịch y tế biên giới, thông tư quy định danh mục bệnh cần tiêm vắc xin sinh phẩm bắt buộc.
Nhờ các văn bản này mà các biện pháp kỹ thuật như xét nghiệm cách ly xử lý rác thải y tế được triển khai thống nhất và có hiệu quả trên toàn quốc.
Dự thảo luật phòng bệnh mới
Gần đây bộ y tế đề xuất xây dựng luật phòng bệnh để thay thế luật phòng chống bệnh truyền nhiễm. Dự thảo mới mở rộng phạm vi điều chỉnh vượt xa bệnh truyền nhiễm sang cả bệnh không lây nhiễm rối loạn tâm thần, dinh dưỡng, thương tích.
Dự thảo cũng đề nghị loại bỏ danh mục cụ thể các bệnh truyền nhiễm thay bằng tiêu chí phân loại theo nhóm do bộ trưởng bộ y tế quy định. Đồng thời bổ sung quy định về phân cấp dịch bệnh và liên kết với luật phòng thủ dân sự khi bệnh vượt khả năng kiểm soát.
Các biện pháp phòng bệnh trong dự thảo được đề xuất bao gồm giám sát, cảnh báo, xét nghiệm, cách ly, kiểm dịch, sử dụng vắc xin đảm bảo an toàn sinh học thử nghiệm phương pháp mới áp dụng các biện pháp tình trạng khẩn cấp.
Nhu cầu cập nhật pháp luật
Luật phòng chống bệnh truyền nhiễm được ban hành hơn mười lăm năm trước nên không còn phù hợp với thực tế mới. Cuộc khủng hoảng dịch bệnh trong thời gian qua đã cho thấy nhiều điểm hạn chế như thiếu quy định về bệnh không lây nhiễm và yếu tố rủi ro hiện đại.
Việc xây dựng luật phòng bệnh mới nhằm khắc phục khoảng trống pháp lý bổ sung hệ thống kiểm soát dịch bệnh toàn diện tích hợp y tế cơ sở phát hiện sớm xử lý kịp thời.
Luật phòng chống bệnh truyền nhiễm năm 2007 đã đặt nền móng quan trọng cho công tác phòng dịch. Qua nhiều năm áp dụng luật đã chứng tỏ hiệu quả trong quản lý bệnh truyền nhiễm kiểm dịch biên giới bảo vệ sức khỏe người dân.
Tuy nhiên trước bối cảnh dịch bệnh phức tạp hơn với mối quan tâm mở rộng sang bệnh không lây nhiễm cũng như dinh dưỡng cộng đồng, bộ y tế đang khẩn trương hoàn thiện dự thảo luật phòng bệnh mới. Khi luật mới được thông qua đây sẽ trở thành công cụ pháp lý hiện đại toàn diện giúp tăng cường năng lực phòng bệnh của quốc gia bảo vệ sức khỏe người dân tốt hơn.