Pháp luật là khái niệm quen thuộc trong đời sống xã hội. Dù không phải ai cũng làm việc trong lĩnh vực luật pháp nhưng mọi người đều chịu sự điều chỉnh của hệ thống pháp luật. Từ những việc đơn giản như đi xe máy đội mũ bảo hiểm cho đến các hoạt động kinh doanh đều liên quan đến quy định pháp luật. Vậy pháp luật là gì với có những đặc trưng cơ bản nào tạo nên sự khác biệt của nó so với các chuẩn mực xã hội khác.
Khái niệm pháp luật là gì
Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự chung do nhà nước ban hành bảo đảm thực hiện nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội. Mỗi quy tắc trong hệ thống pháp luật đều xác định rõ quyền và nghĩa vụ của cá nhân tổ chức trong những tình huống cụ thể. Tính chất chính thức của pháp luật thể hiện qua việc nó là công cụ quyền lực nhà nước dùng để duy trì trật tự xã hội đảm bảo sự phát triển bền vững của quốc gia.
Không giống như đạo đức hay phong tục tập quán vốn mang tính tự nguyện không có chế tài ràng buộc, pháp luật có hiệu lực cưỡng chế và buộc mọi công dân phải tuân thủ. Nếu vi phạm thì người vi phạm có thể bị xử lý bằng các biện pháp hành chính dân sự hoặc hình sự tùy theo tính chất và mức độ.
Những đặc trưng cơ bản của pháp luật
Pháp luật có nhiều đặc điểm nổi bật trong đó có ba đặc trưng được coi là căn bản nhất. Các đặc trưng này làm nên bản chất riêng của pháp luật phân biệt nó với các loại quy phạm khác trong xã hội.
Tính quy phạm phổ biến
Tính quy phạm phổ biến là đặc trưng đầu tiên và quan trọng nhất. Mỗi quy phạm pháp luật được áp dụng cho nhiều người trong nhiều tình huống tương tự nhau chứ không chỉ điều chỉnh hành vi đơn lẻ. Chẳng hạn, quy định về độ tuổi được phép lái xe máy không chỉ áp dụng cho một cá nhân cụ thể mà cho mọi công dân có độ tuổi từ mười tám trở lên.
Chính tính quy phạm phổ biến tạo nên sự thống nhất ổn định trong xã hội. Mọi người biết rõ quy tắc nào cần tuân theo với hành vi nào sẽ bị xử lý. Giúp xây dựng môi trường sống công bằng, minh bạch, trật tự.
Tính quyền lực bắt buộc chung
Pháp luật thể hiện ý chí của nhà nước được bảo đảm thực hiện bằng quyền lực nhà nước. Mỗi cá nhân tổ chức không phân biệt vị trí xã hội đều phải chấp hành pháp luật. Việc tuân thủ không mang tính tự nguyện như đạo đức mà mang tính bắt buộc.
Nếu có hành vi vi phạm pháp luật, người đó sẽ bị xử lý theo các chế tài pháp lý tương ứng như phạt tiền tịch thu tài sản cảnh cáo hay thậm chí là phạt tù. Là điểm làm nên sức mạnh của pháp luật trong điều chỉnh hành vi xã hội.
Tính quyền lực bắt buộc cũng giúp pháp luật giữ vững vai trò công cụ quản lý nhà nước. Nhờ đó nhà nước có thể bảo vệ lợi ích chung duy trì ổn định chính trị xã hội.
Tính xác định chặt chẽ về hình thức
Một điểm đặc trưng khác của pháp luật là luôn được thể hiện dưới dạng văn bản rõ ràng mạch lạc có tính hệ thống. Mỗi quy định pháp luật đều có cấu trúc cụ thể có nội dung cụ thể về chủ thể phạm vi và hậu quả pháp lý.
Việc trình bày pháp luật bằng văn bản giúp đảm bảo tính công khai minh bạch dễ kiểm tra. Người dân có thể tra cứu hiểu áp dụng mà không cần phụ thuộc vào truyền miệng hay diễn giải cảm tính. Ngoài ra hình thức văn bản cũng giúp cơ quan nhà nước dễ dàng sửa đổi bổ sung với tổ chức thực hiện.
Một số đặc trưng bổ sung
Bên cạnh ba đặc trưng cơ bản pháp luật còn có các đặc điểm khác góp phần hoàn thiện bản chất của nó. Trong đó đáng chú ý là tính hệ thống và tính thể hiện ý chí nhà nước.
Tính hệ thống thể hiện ở việc các quy phạm pháp luật không tồn tại đơn lẻ mà được liên kết chặt chẽ tạo thành các ngành luật lĩnh vực luật cụ thể. Mỗi ngành luật lại có quy tắc riêng phù hợp với từng loại quan hệ xã hội như dân sự hình sự hành chính lao động đất đai.
Tính thể hiện ý chí nhà nước cho thấy pháp luật không chỉ phản ánh mong muốn của người dân mà còn là công cụ để thực hiện quyền lực nhà nước. Thông qua pháp luật, nhà nước định hướng hành vi xã hội và thực hiện các chính sách phát triển kinh tế xã hội quốc phòng an ninh.
Pháp luật không bao gồm những đặc trưng nào
Việc xác định đặc trưng của pháp luật giúp phân biệt pháp luật với các quy phạm khác như đạo đức phong tục tập quán. Do đó những yếu tố như tính tự nguyện linh hoạt mềm dẻo hay không bắt buộc không thuộc đặc trưng của pháp luật.
Nếu gặp câu hỏi lựa chọn về đặc trưng không thuộc pháp luật thì các phương án như tính cảm tính tính linh hoạt tùy nghi hay tính không cưỡng chế đều là lựa chọn đúng. Là những đặc điểm thường thấy ở chuẩn mực đạo đức hay văn hóa truyền thống nhưng không có trong pháp luật.
Vai trò của pháp luật trong đời sống
Pháp luật đóng vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Trong lĩnh vực chính trị pháp luật là công cụ điều chỉnh quyền lực nhà nước với bảo vệ chế độ. Trong kinh tế pháp luật định hướng phát triển thị trường quản lý tài chính ngân sách thuế kiểm soát cạnh tranh.
Trong đời sống xã hội pháp luật bảo vệ quyền con người quyền công dân duy trì trật tự an ninh tạo nền tảng cho sự công bằng. Pháp luật cũng giúp giải quyết tranh chấp phòng ngừa xung đột thúc đẩy sự phát triển toàn diện của đất nước.
Pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung do nhà nước ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội theo định hướng phát triển ổn định công bằng. Ba đặc trưng cơ bản của pháp luật gồm tính quy phạm phổ biến tính quyền lực bắt buộc chung với tính xác định chặt chẽ về hình thức. Hiểu rõ các đặc trưng này giúp mỗi người sống làm việc theo pháp luật nâng cao ý thức trách nhiệm góp phần xây dựng xã hội văn minh kỷ cương.