Trong một xã hội dân chủ thượng tôn pháp luật thì phát hiện xử lý hành vi vi phạm không chỉ là trách nhiệm của cơ quan nhà nước còn là quyền nghĩa vụ của mỗi công dân. Một trong những công cụ để người dân thực hiện trách nhiệm đó là quyền tố cáo. Là quyền hiến định được pháp luật Việt Nam ghi nhận bảo vệ. Tố cáo không chỉ nhằm bảo vệ lợi ích cá nhân còn góp phần xây dựng một bộ máy nhà nước trong sạch nâng cao ý thức pháp luật bảo vệ lợi ích chung của cộng đồng.
Tố cáo là gì, khi nào được thực hiện
Tố cáo là việc công dân theo quy định pháp luật báo cho cơ quan có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của cá nhân tổ chức trong quá trình thực hiện nhiệm vụ công vụ hay trong hoạt động quản lý nhà nước. Người tố cáo có thể là bất kỳ công dân nào nếu họ có thông tin hay chứng cứ rõ ràng cùng mong muốn đưa sự việc ra ánh sáng để được xử lý đúng quy định.
Tố cáo không giới hạn trong phạm vi hành vi tham nhũng hay tiêu cực của cán bộ nhà nước còn mở rộng ra các lĩnh vực khác như vi phạm về môi trường, xây dựng, đất đai, giáo dục, y tế, an toàn thực phẩm, vi phạm quyền con người với các hành vi trái pháp luật khác có ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội.
Các hành vi có thể bị tố cáo theo quy định hiện hành
Pháp luật Việt Nam quy định tố cáo hành vi vi phạm pháp luật được chia thành hai nhóm chính. Nhóm thứ nhất là tố cáo hành vi vi phạm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ công vụ của cán bộ công chức viên chức. Nhóm thứ hai là tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong quản lý nhà nước do tổ chức cá nhân khác thực hiện.
Ví dụ cụ thể có thể bao gồm như cán bộ nhận hối lộ, giáo viên gian lận trong thi cử, doanh nghiệp xả thải trái phép ra môi trường, bác sĩ làm sai quy trình khám chữa bệnh gây hậu quả nghiêm trọng rồi thì cá nhân giả mạo giấy tờ để chiếm đoạt tài sản hay vi phạm an toàn lao động dẫn đến tai nạn.
Trình tự thủ tục tố cáo
Để thực hiện quyền tố cáo một cách hợp pháp người tố cáo cần tuân thủ đúng trình tự thủ tục được quy định trong Luật Tố cáo hiện hành. Trước tiên là việc xác định nội dung tố cáo rõ ràng, chính xác không mang tính vu khống hay bịa đặt hay xúc phạm danh dự người khác. Người tố cáo có thể nộp đơn trực tiếp hay gửi qua đường bưu điện, thư điện tử thậm chí thông qua hình thức phản ánh bằng tin nhắn hay gọi điện thoại tới cơ quan chức năng.
Sau khi tiếp nhận cơ quan có thẩm quyền sẽ tiến hành xem xét thụ lý xác minh. Nếu nội dung có cơ sở thì cơ quan sẽ tiến hành điều tra, thu thập tài liệu chứng cứ rồi xác minh nhân chứng đối chiếu hồ sơ để đưa ra kết luận. Nếu hành vi vi phạm có dấu hiệu tội phạm thì chuyển cho cơ quan điều tra xử lý theo pháp luật hình sự. Trong quá trình xác minh người tố cáo có thể được yêu cầu bổ sung thông tin hay tham gia làm việc với cơ quan chức năng.
Bảo vệ người tố cáo, trách nhiệm pháp lý
Một trong những lo ngại lớn nhất khi tố cáo là việc bị trù dập, trả thù hay gặp rắc rối trong công việc lẫn cuộc sống. Vì vậy Luật Tố cáo hiện hành đã dành riêng một chương để quy định về bảo vệ người tố cáo. Theo đó người tố cáo có quyền được bảo mật thông tin cá nhân được bảo vệ về tính mạng, tài sản, danh dự, các quyền hợp pháp khác.
Cơ quan tiếp nhận có trách nhiệm giữ kín danh tính người tố cáo. Nếu người tố cáo hay người thân bị đe dọa thì có thể yêu cầu áp dụng các biện pháp bảo vệ đặc biệt. Đồng thời người tố cáo cũng có trách nhiệm trung thực mà không lợi dụng tố cáo để gây thiệt hại cho người khác. Trường hợp cố tình tố cáo sai sự thật hay lợi dụng tố cáo để vu khống thì sẽ bị xử lý theo quy định pháp luật.
Những lưu ý khi thực hiện tố cáo
Khi thực hiện quyền tố cáo công dân nên lưu ý một số điểm quan trọng để đảm bảo việc tố cáo hợp pháp hiệu quả. Thứ nhất là đảm bảo nội dung tố cáo có căn cứ với chứng cứ đi kèm. Thứ hai là lựa chọn đúng cơ quan có thẩm quyền để nộp tố cáo. Ví dụ tố cáo hành vi của cán bộ công chức thì gửi đến cơ quan quản lý cán bộ đó hay như tố cáo hành vi vi phạm của doanh nghiệp thì gửi đến cơ quan chuyên ngành như thanh tra lao động, sở tài nguyên, môi trường hay công an.
Thứ ba là lưu lại bản sao nội dung tố cáo với các tài liệu có liên quan để làm căn cứ đối chiếu khi cần. Thứ tư là theo dõi quá trình giải quyết tố cáo để kịp thời phản hồi nếu có sai sót hay chậm trễ.
Vai trò của tố cáo trong xã hội
Tố cáo góp phần làm trong sạch bộ máy nhà nước từ đó ngăn chặn tiêu cực bảo vệ quyền lợi của cộng đồng. Nhờ những người dám đứng lên tố cáo mà nhiều vụ việc vi phạm nghiêm trọng đã bị phát hiện xử lý. Qua đó tạo ra hiệu ứng răn đe nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật.
Bên cạnh đó tố cáo cũng giúp hoàn thiện cơ chế quản lý tăng cường giám sát xã hội phát huy vai trò của người dân trong công cuộc phòng chống tham nhũng với cả bảo vệ công lý công bằng xã hội.
Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật là quyền cũng là trách nhiệm của mỗi công dân trong một xã hội pháp quyền. Việc tố cáo cần được thực hiện đúng quy định có chứng cứ hướng đến mục tiêu bảo vệ lợi ích công cộng. Nhà nước Việt Nam đã đang không ngừng hoàn thiện hệ thống pháp luật để khuyến khích bảo vệ người tố cáo qua đó tăng cường hiệu quả phòng ngừa xử lý sai phạm.
Việc hiểu đúng với sử dụng hiệu quả quyền tố cáo không chỉ giúp bảo vệ bản thân còn đóng góp tích cực vào quá trình xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Nếu bạn có chứng cứ về hành vi vi phạm hãy mạnh dạn thực hiện quyền tố cáo để góp phần vào công cuộc bảo vệ pháp luật với lợi ích chung của toàn xã hội.