Trong bối cảnh cải cách hành chính quốc gia nâng cao hiệu quả quản lý công vụ xây dựng một nền công vụ chuyên nghiệp, hiệu quả, liêm chính, Luật Công chức hợp nhất năm 2019 ra đời với nhiều đổi mới đáng chú ý. Là văn bản pháp lý quan trọng, hợp nhất các quy định của Luật Cán bộ, công chức năm 2008 cùng các sửa đổi năm 2019 nhằm tạo ra một khuôn khổ pháp lý đồng bộ rõ ràng trong việc tuyển dụng, sử dụng, quản lý với cả xử lý công chức trong hệ thống hành chính Nhà nước.
Cơ sở ban hành và phạm vi áp dụng
Luật Công chức hợp nhất năm 2019 được Văn phòng Quốc hội công bố trên cơ sở hợp nhất Luật Cán bộ, công chức năm 2008 với các sửa đổi bổ sung năm 2019. Luật này có hiệu lực kể từ ngày 1 tháng 7 năm 2020, là nền tảng pháp lý để thực hiện công tác tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, bổ nhiệm, điều động rồi cả đánh giá với kỷ luật công chức trong bộ máy Nhà nước từ trung ương đến địa phương.
Đối tượng áp dụng của Luật bao gồm công chức trong các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội, cơ quan của Đảng và Nhà nước ở trung ương, cấp tỉnh, cấp huyện, các đơn vị sự nghiệp công lập được xác định rõ ràng. Đặc biệt Luật cũng điều chỉnh hành vi trách nhiệm của công chức đã nghỉ hưu hay đã chuyển sang vị trí công tác khác.
Khái niệm công chức theo quy định mới
Theo nội dung hợp nhất công chức là công dân Việt Nam được tuyển dụng bổ nhiệm vào ngạch, chức vụ, chức danh trong cơ quan Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị xã hội ở trung ương, tỉnh, huyện. Họ làm việc theo chế độ tuyển dụng bổ nhiệm được hưởng lương từ ngân sách nhà nước.
Một điểm mới quan trọng là việc quy định rõ ràng và phân biệt rạch ròi giữa công chức và viên chức, nhằm tránh sự nhầm lẫn trong quản lý cán bộ. Viên chức chỉ được xem là công chức trong trường hợp đặc biệt, khi giữ các chức danh lãnh đạo quản lý trong các đơn vị sự nghiệp công lập theo phân công của tổ chức có thẩm quyền.
Những điểm mới nổi bật trong nội dung hợp nhất
Thứ nhất là quy định về đánh giá công chức theo tiêu chí cụ thể hơn. Các tiêu chí này bao gồm kết quả thực hiện nhiệm vụ, phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, tác phong, tinh thần trách nhiệm cùng năng lực phối hợp. Việc đánh giá được thực hiện định kỳ là cơ sở để xếp loại và xét thi đua khen thưởng hay kỷ luật.
Thứ hai là bổ sung quy định về xử lý cán bộ, công chức đã nghỉ hưu hay chuyển công tác khi bị phát hiện có hành vi vi phạm pháp luật trong thời gian giữ chức vụ. Đây là một bước tiến quan trọng nhằm ngăn chặn tình trạng lợi dụng quyền lực trong nhiệm kỳ mà không bị truy cứu khi rời nhiệm sở.
Thứ ba là tăng cường vai trò của cơ quan có thẩm quyền trong việc xác định vị trí việc làm, cơ cấu ngạch công chức, số lượng biên chế. Mỗi cơ quan đơn vị phải xác định rõ vị trí làm việc và gắn liền với chức trách cụ thể giúp nâng cao hiệu quả quản lý hạn chế tình trạng biên chế ảo.
Thứ tư là hoàn thiện cơ chế kỷ luật công chức theo hướng nghiêm minh hơn. Luật quy định rõ các hình thức xử lý từ khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, cách chức đến buộc thôi việc. Các hình thức kỷ luật được áp dụng tương xứng với mức độ vi phạm và được ghi nhận đầy đủ trong hồ sơ cán bộ.
Thứ năm là đẩy mạnh minh bạch và trách nhiệm giải trình. Công chức có trách nhiệm giải trình trước cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về việc thực hiện nhiệm vụ được giao. Nếu không giải trình hoặc giải trình không hợp lý, công chức có thể bị xử lý kỷ luật.
Tác động của Luật Công chức hợp nhất đến nền công vụ
Luật Công chức hợp nhất năm 2019 là bước tiến lớn trong quá trình hoàn thiện pháp luật về tổ chức bộ máy hành chính. Trước hết luật này khắc phục tình trạng chồng chéo mâu thuẫn giữa các quy định trước đây bằng cách hợp nhất thành một văn bản thống nhất, dễ tra cứu, dễ áp dụng.
Thứ hai luật góp phần nâng cao chất lượng công chức bằng việc siết chặt tiêu chuẩn tuyển dụng đánh giá theo hiệu quả công việc, tinh thần trách nhiệm, ý thức phục vụ nhân dân. Điều này thúc đẩy hình thành đội ngũ công chức có đủ phẩm chất và năng lực để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội.
Thứ ba luật tạo cơ sở pháp lý để thực hiện tinh giản biên chế gắn với sắp xếp lại tổ chức bộ máy. Khi mỗi vị trí việc làm được xác định cụ thể, việc tuyển dụng, bổ nhiệm hay cho thôi việc sẽ được thực hiện công khai, minh bạch hợp lý hơn.
Thứ tư luật nâng cao tính liêm chính với trách nhiệm cá nhân. Việc xử lý kỷ luật kể cả sau khi nghỉ hưu tạo ra thông điệp rõ ràng rằng không ai đứng ngoài pháp luật, kể cả cán bộ cấp cao. Điều này góp phần tăng niềm tin của người dân vào bộ máy công quyền.
Những thách thức trong triển khai
Mặc dù luật đã đặt ra một khung pháp lý khá hoàn chỉnh nhưng việc triển khai trên thực tế vẫn gặp không ít khó khăn. Một số địa phương chưa xác định rõ vị trí việc làm dẫn đến tình trạng dôi dư biên chế. Công tác đánh giá công chức còn nặng hình thức chưa phản ánh đúng thực lực.
Ngoài ra việc xử lý công chức sai phạm sau khi nghỉ hưu vẫn chưa có hướng dẫn rõ ràng về quy trình tố tụng, thời hiệu truy cứu dẫn đến khó áp dụng đồng bộ. Việc nâng cao năng lực cán bộ làm công tác tổ chức cán bộ cũng là thách thức lâu dài.
Luật Công chức hợp nhất năm 2019 là nền tảng pháp lý vững chắc cho công tác tổ chức quản lý với phát triển đội ngũ công chức chuyên nghiệp, liêm chính, hiệu quả. Những điểm mới của luật không chỉ nâng cao chất lượng tuyển dụng với sử dụng công chức còn tăng cường kỷ cương, trách nhiệm giải trình trong thực thi công vụ.
Để luật thực sự đi vào cuộc sống các cơ quan nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện văn bản hướng dẫn với tổ chức đào tạo đội ngũ cán bộ thực thi tăng cường kiểm tra giám sát quá trình triển khai. Qua đó góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của nền hành chính quốc gia trong thời kỳ mới.