Xuất nhập khẩu hàng hóa là một trong những hoạt động kinh tế trọng yếu góp phần thúc đẩy tăng trưởng mở rộng thị trường nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Để điều chỉnh hiệu quả hoạt động này Việt Nam đã xây dựng không ngừng hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến xuất nhập khẩu. Trong bối cảnh nền kinh tế thế giới biến động nhanh nên các quy định pháp lý cũng cần liên tục cập nhật nhằm phù hợp với xu thế hội nhập tạo thuận lợi cho doanh nghiệp. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về pháp luật điều chỉnh hoạt động xuất nhập khẩu ở Việt Nam cùng với các điểm mới đáng chú ý từ năm 2025.
Hệ thống pháp luật điều chỉnh xuất nhập khẩu tại Việt Nam
Hiện nay hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa ở Việt Nam chịu sự điều chỉnh bởi nhiều văn bản pháp luật. Trong đó quan trọng nhất là Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu năm 2016, Luật Hải quan năm 2014 và các nghị định hướng dẫn thi hành. Ngoài ra còn có các luật liên quan như Luật Thương mại, Luật Đầu tư, Luật Quản lý ngoại thương, Luật Giá trị gia tăng và các quy định kỹ thuật chuyên ngành.
Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu quy định các vấn đề liên quan đến đối tượng chịu thuế, người nộp thuế, căn cứ tính thuế, biểu thuế, thời điểm tính thuế và các trường hợp miễn giảm hoàn thuế. Là nền tảng pháp lý để xác định nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp trong hoạt động thương mại quốc tế.
Luật Hải quan điều chỉnh thủ tục kiểm tra hay giám sát rồi cả kiểm soát hải quan và quy trình thông quan hàng hóa. Từ khâu khai báo kiểm tra cho đến thông quan đều phải tuân theo quy định chặt chẽ của luật này. Với xu thế số hóa, hải quan điện tử đã trở thành phương thức chủ đạo giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp.
Những điểm mới trong luật xuất nhập khẩu từ năm 2025
Vào tháng 6 năm 2025 Quốc hội đã thông qua Luật số 90 sửa đổi một số luật quan trọng trong đó có Luật Hải quan và Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu. Luật này có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2025 và mang lại nhiều thay đổi đáng kể cho hoạt động xuất nhập khẩu.
Một trong những nội dung nổi bật là lần đầu tiên pháp luật hóa khái niệm xuất nhập khẩu tại chỗ. Là hình thức giao dịch phổ biến trong thực tế khi một doanh nghiệp Việt Nam bán hàng cho doanh nghiệp nước ngoài nhưng hàng hóa vẫn ở lại Việt Nam và được giao cho một doanh nghiệp khác trong nước theo chỉ định của bên mua nước ngoài. Trước đây quy định còn thiếu rõ ràng dễ dẫn đến lúng túng trong áp dụng. Nay pháp luật đã chính thức công nhận và quy định cụ thể về trình tự thủ tục đối với hình thức này.
Thứ hai là việc mở rộng phạm vi doanh nghiệp được hưởng cơ chế ưu tiên trong lĩnh vực hải quan. Không chỉ giới hạn ở những doanh nghiệp lớn có kim ngạch cao và tuân thủ tốt pháp luật thuế, cơ chế ưu tiên nay còn được áp dụng cho các doanh nghiệp thuộc ngành công nghệ cao sản xuất chiến lược như điện tử, bán dẫn, công nghệ thông tin. Điều này tạo điều kiện thuận lợi hơn cho nhiều doanh nghiệp tiếp cận chính sách thông quan nhanh giảm kiểm tra thực tế và đơn giản hóa thủ tục.
Thứ ba là việc cập nhật biểu thuế ưu đãi xuất nhập khẩu theo các nghị định mới ban hành năm 2025. Một số mặt hàng thiết yếu như nguyên vật liệu đầu vào, linh kiện điện tử, ô tô điện, pin và sắt thép được điều chỉnh giảm thuế để khuyến khích sản xuất trong nước và hỗ trợ doanh nghiệp tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Thứ tư là cải tiến thủ tục hải quan điện tử bao gồm cả việc cho phép khai bổ sung điện tử sau thông quan và triển khai các quy trình mới khi hệ thống điện tử gặp trục trặc. Những thay đổi này góp phần tăng tính linh hoạt và minh bạch đồng thời giảm áp lực hành chính cho doanh nghiệp.
Cuối cùng là chính sách thuế giá trị gia tăng với hoạt động xuất khẩu tại chỗ. Luật mới quy định rõ ràng việc áp dụng thuế suất 0 phần trăm cho các giao dịch này nếu đáp ứng đủ điều kiện từ đó giải quyết được tình trạng đánh thuế chồng thuế gây khó khăn cho doanh nghiệp như trước đây.
Ý nghĩa thực tiễn và cơ hội cho doanh nghiệp
Những thay đổi nêu trên không chỉ thể hiện sự cập nhật của pháp luật mà còn mở ra nhiều cơ hội thực tiễn cho doanh nghiệp trong lĩnh vực xuất nhập khẩu.
Thứ nhất là giảm rủi ro pháp lý. Khi khung pháp lý rõ ràng, doanh nghiệp có thể yên tâm thực hiện hoạt động kinh doanh mà không lo vi phạm do hiểu sai luật. Đặc biệt với hình thức xuất nhập khẩu tại chỗ việc có quy định cụ thể giúp doanh nghiệp tránh bị xử phạt không đáng có.
Thứ hai là tiết kiệm thời gian và chi phí. Việc mở rộng cơ chế ưu tiên giúp các doanh nghiệp được thông quan nhanh hơn giảm tần suất kiểm tra và thủ tục giấy tờ. Điều này có ý nghĩa đặc biệt trong bối cảnh doanh nghiệp đang cần tối ưu hóa chi phí và tăng hiệu quả hoạt động.
Thứ ba là tạo thuận lợi cho đầu tư và mở rộng sản xuất. Với việc điều chỉnh biểu thuế và chính sách ưu đãi, doanh nghiệp có thêm động lực nhập khẩu máy móc, nguyên liệu với chi phí thấp hơn. Là bước đệm để nâng cao năng lực cạnh tranh và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Thứ tư là thúc đẩy chuyển đổi số trong quản trị doanh nghiệp. Khi các thủ tục xuất nhập khẩu được thực hiện hoàn toàn qua môi trường điện tử doanh nghiệp buộc phải đầu tư hệ thống công nghệ thông tin phù hợp. Điều này không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động xuất nhập khẩu mà còn giúp số hóa toàn bộ chuỗi vận hành.
Một số lưu ý quan trọng khi áp dụng pháp luật mới
Dù pháp luật đã được hoàn thiện hơn nhưng doanh nghiệp vẫn cần chú ý một số điểm để tránh rủi ro trong thực tế
-
Luôn cập nhật các nghị định và thông tư hướng dẫn mới để áp dụng chính xác
-
Kiểm tra kỹ điều kiện miễn thuế, ưu đãi và hồ sơ chứng từ để đảm bảo đầy đủ
-
Lưu trữ dữ liệu điện tử đúng quy định trong trường hợp bị kiểm tra sau thông quan
-
Chủ động tiếp cận cơ chế doanh nghiệp ưu tiên nếu đủ điều kiện
-
Đào tạo nhân sự chuyên trách để nắm chắc quy định và thực hiện đúng quy trình
Pháp luật về xuất nhập khẩu hàng hóa ở Việt Nam đang ngày càng được hoàn thiện hiện đại hóa. Hướng tới mục tiêu tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp và phù hợp với thông lệ quốc tế. Những điều chỉnh mới nhất trong năm 2025 không chỉ giúp khắc phục các vướng mắc trong thực tiễn còn mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp phát triển bền vững. Việc hiểu rõ với vận dụng hiệu quả các quy định pháp luật không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ đúng còn tạo lợi thế trong môi trường cạnh tranh ngày càng gay gắt. Chính là yếu tố nền tảng để hội nhập thành công nâng cao vị thế doanh nghiệp trên thị trường quốc tế.