Trong đời sống xã hội hiện đại các mối quan hệ giữa con người ngày càng trở nên phức tạp mà xung đột có thể xảy ra ở bất cứ đâu từ nơi làm việc, trong gia đình đến ngoài xã hội. Khi mâu thuẫn vượt quá giới hạn kiểm soát không ít người đã lựa chọn giải pháp dùng vũ lực để giải quyết vấn đề. Những hành vi này nếu gây tổn hại đến sức khỏe người khác đều có thể cấu thành tội cố ý gây thương tích là một trong những tội danh phổ biến trong thực tiễn xét xử hình sự tại Việt Nam. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ ranh giới giữa phòng vệ chính đáng và hành vi vi phạm pháp luật. Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tội cố ý gây thương tích theo luật hiện hành từ khái niệm, các khung hình phạt đến những tình tiết tăng nặng giảm nhẹ.
Khái niệm tội cố ý gây thương tích
Tội cố ý gây thương tích là hành vi của một người có ý thức rõ ràng về việc dùng vũ lực hay hành động nguy hiểm khác nhằm gây tổn thương cho sức khỏe hoặc cơ thể của người khác, người đó mong muốn hậu quả xảy ra hay chấp nhận khả năng gây ra hậu quả. Đây là một trong những hành vi xâm phạm trực tiếp đến quyền được bảo vệ sức khỏe và thân thể của công dân.
Khác với hành vi vô ý làm người khác bị thương, tội cố ý gây thương tích thể hiện qua sự chủ động có chủ đích hoặc ít nhất cũng có thái độ coi thường hậu quả có thể xảy ra. Điều này khiến tội danh này có tính chất nghiêm trọng hơn và thường phải chịu mức hình phạt nặng hơn.
Căn cứ pháp lý
Theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi bổ sung năm 2017, tội cố ý gây thương tích hay gây tổn hại cho sức khỏe của người khác được quy định tại Điều 134. Đây là điều luật có nhiều khung hình phạt khác nhau được phân chia dựa theo tỷ lệ tổn thương cơ thể của nạn nhân và các tình tiết tăng nặng đi kèm. Mục tiêu của việc phân chia này nhằm đảm bảo tính công bằng, cá thể hóa hình phạt đảm bảo nguyên tắc nhân đạo trong xử lý hình sự.
Các mức độ xử lý hình sự
Tội cố ý gây thương tích được chia thành nhiều khung hình phạt từ nhẹ đến nặng tùy theo mức độ thương tích gây ra và hoàn cảnh thực hiện hành vi. Cụ thể như sau
Khung hình phạt nhẹ nhất áp dụng khi người phạm tội gây tổn hại sức khỏe với tỷ lệ từ 11 phần trăm đến dưới 31 phần trăm hoặc dưới 11 phần trăm nhưng có kèm theo các tình tiết như sử dụng hung khí nguy hiểm, có tính chất côn đồ có tổ chức. Mức hình phạt trong trường hợp này có thể từ cải tạo không giam giữ đến 3 năm hay phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm.
Khung thứ hai áp dụng khi tỷ lệ thương tích từ 31 phần trăm đến dưới 61 phần trăm, có hành vi gây thương tích cho nhiều người, có hành vi tái phạm nguy hiểm. Trong trường hợp này mức phạt tù có thể từ 2 năm đến 6 năm.
Khung thứ ba được áp dụng khi tỷ lệ thương tích từ 61 phần trăm trở lên có hành vi gây tổn hại cho hai người trở lên với tổng tỷ lệ thương tích lớn, các tình tiết tăng nặng như dùng axit, hành hạ nạn nhân. Mức phạt tù trong khung này từ 5 năm đến 10 năm.
Khung cao nhất áp dụng khi hành vi gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng như làm chết người hay gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe nhiều người hay gây hậu quả xã hội đặc biệt nghiêm trọng. Người phạm tội có thể bị phạt từ 7 năm đến 14 năm tù thậm chí lên đến 20 năm hoặc tù chung thân tùy vào mức độ cụ thể.
Các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ
Trong xét xử tội cố ý gây thương tích tòa án sẽ cân nhắc các tình tiết để quyết định mức hình phạt phù hợp. Một số tình tiết tăng nặng bao gồm hành vi có tổ chức, sử dụng vũ khí nguy hiểm, phạm tội đối với trẻ em, phụ nữ có thai, người già, người khuyết tật hoặc người đang thi hành công vụ. Ngoài ra phạm tội có tính chất côn đồ cả tái phạm nhiều lần cũng bị xem là tình tiết tăng nặng.
Ngược lại người phạm tội có thể được hưởng tình tiết giảm nhẹ nếu có thái độ ăn năn hối lỗi, tích cực bồi thường thiệt hại, chủ động khắc phục hậu quả hoặc được người bị hại xin giảm nhẹ hình phạt. Trường hợp phạm tội lần đầu thuộc trường hợp bị kích động mạnh về tinh thần cũng được xem xét giảm nhẹ.
Trường hợp phòng vệ chính đáng
Một điểm quan trọng cần phân biệt là hành vi cố ý gây thương tích không bị xử lý hình sự nếu thuộc trường hợp phòng vệ chính đáng. Tức là khi một người buộc phải sử dụng biện pháp phản kháng hợp lý để bảo vệ bản thân hoặc người khác khỏi hành vi tấn công trái pháp luật, hành vi đó được pháp luật cho phép.
Tuy nhiên nếu hành vi phản kháng vượt quá mức cần thiết gây hậu quả nghiêm trọng hơn nhiều so với hành vi tấn công thì vẫn có thể bị xem xét xử lý hình sự nhưng được áp dụng mức phạt nhẹ hơn theo quy định tại Điều 136 Bộ luật Hình sự.
Bồi thường thiệt hại dân sự
Ngoài trách nhiệm hình sự người phạm tội cố ý gây thương tích còn phải bồi thường thiệt hại về vật chất và tinh thần cho người bị hại. Khoản bồi thường bao gồm chi phí chữa bệnh, tổn thất thu nhập, chi phí phục hồi chức năng cả tổn hại về tinh thần và các chi phí hợp lý khác theo yêu cầu thực tế.
Nếu các bên không tự thỏa thuận được mức bồi thường thì tòa án sẽ căn cứ vào hồ sơ cả giám định y khoa và các tài liệu liên quan để quyết định mức bồi thường cụ thể.
Tội cố ý gây thương tích là hành vi xâm phạm nghiêm trọng đến quyền được bảo vệ thân thể, sức khỏe của công dân. Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng nghiêm khắc đối với tội danh này nhằm răn đe phòng ngừa hành vi bạo lực trong xã hội. Tuy nhiên luật cũng thể hiện tính nhân văn khi có sự phân hóa mức độ xử phạt theo tỷ lệ tổn thương và hoàn cảnh phạm tội.
Hiểu rõ về tội cố ý gây thương tích không chỉ giúp mỗi người tránh vi phạm còn biết cách bảo vệ bản thân và người thân trong các tình huống phát sinh xung đột. Quan trọng hơn hết mỗi người cần học cách kiểm soát cảm xúc giải quyết mâu thuẫn bằng đối thoại với pháp lý thay vì hành vi bạo lực.