Pháp luật đại cương là môn học cơ sở bắt buộc trong chương trình đào tạo của hầu hết các trường đại học, đặc biệt với sinh viên không chuyên ngành luật. Cung cấp cái nhìn tổng quan về khái niệm nhà nước, pháp luật, vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội với hệ thống pháp luật Việt Nam. Việc nắm vững nội dung môn học giúp sinh viên hình thành tư duy pháp lý từ đó biết cách áp dụng đúng quy định pháp luật trong thực tiễn. Bài viết này tổng hợp với tóm tắt toàn bộ kiến thức cơ bản của môn Pháp luật đại cương theo từng chương nhằm hỗ trợ sinh viên ôn tập hiệu quả.
Chương 1 Những vấn đề cơ bản về nhà nước
Chương đầu tiên tập trung làm rõ nguồn gốc, bản chất, đặc điểm, vai trò của nhà nước. Theo lý luận Mác Lênin, nhà nước là sản phẩm của sự phát triển xã hội đến một mức độ nhất định, khi mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được thì nhà nước ra đời để duy trì trật tự bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị.
Nhà nước có hai bản chất tính giai cấp với tính xã hội. Tính giai cấp thể hiện ở việc nhà nước là công cụ thống trị còn tính xã hội thể hiện qua việc tổ chức, quản lý xã hội vì lợi ích chung.
Các đặc điểm cơ bản của nhà nước gồm có quyền lực công cộng đặc biệt, có lãnh thổ xác định, có khả năng ban hành lẫn thực thi pháp luật, thu thuế bắt buộc để duy trì hoạt động.
Chức năng của nhà nước được chia thành hai nhóm chính: chức năng đối nội (duy trì trật tự, phát triển kinh tế, xã hội), chức năng đối ngoại (bảo vệ chủ quyền, thiết lập quan hệ quốc tế).
Chương 2 Những vấn đề cơ bản về pháp luật
Giới thiệu khái niệm, đặc điểm, vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội. Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự chung, mang tính bắt buộc, do nhà nước ban hành hay thừa nhận bảo đảm thực hiện.
Pháp luật có năm đặc điểm nổi bật tính quy phạm phổ biến, tính xác định chặt chẽ về hình thức, tính bắt buộc chung, tính hệ thống được đảm bảo thực hiện bằng quyền lực nhà nước.
Các chức năng cơ bản của pháp luật gồm điều chỉnh các quan hệ xã hội bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức lẫn nhà nước đồng thời giáo dục ý thức pháp luật trong xã hội.
Cũng đề cập đến sự khác biệt giữa pháp luật với các quy phạm xã hội khác như đạo đức, tập quán, tôn giáo.
Chương 3 Quy phạm pháp luật với quan hệ pháp luật
Chương ba đi sâu vào cấu trúc của một quy phạm pháp luật cùng các điều kiện hình thành quan hệ pháp luật.
Mỗi quy phạm pháp luật bao gồm ba bộ phận giả định (điều kiện áp dụng), quy định (nội dung xử sự), chế tài (hậu quả khi không tuân thủ).
Quan hệ pháp luật là mối quan hệ xã hội được điều chỉnh bằng pháp luật trong đó các bên có quyền nghĩa vụ pháp lý rõ ràng. Để hình thành quan hệ pháp luật cần có ba yếu tố chủ thể có năng lực pháp lý, khách thể (đối tượng bị tác động), nội dung pháp lý (quyền, nghĩa vụ).
Vi phạm pháp luật là hành vi trái pháp luật hay có lỗi do người có năng lực pháp lý thực hiện làm tổn hại đến các quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ. Các loại trách nhiệm pháp lý bao gồm trách nhiệm hình sự, hành chính, dân sự, kỷ luật.
Chương 4 Luật Hiến pháp
Luật Hiến pháp là ngành luật cơ bản nhất trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Là ngành luật điều chỉnh các quan hệ xã hội quan trọng nhất như tổ chức hoạt động của nhà nước, quyền nghĩa vụ cơ bản của công dân, chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học.
Hiến pháp là văn bản pháp lý có hiệu lực cao nhất làm cơ sở để xây dựng các ngành luật khác. Hiến pháp năm 2013 hiện hành gồm 11 chương, 120 điều quy định đầy đủ về quyền lực nhà nước cũng như quyền con người.
Giới thiệu những nguyên tắc tổ chức bộ máy nhà nước Việt Nam như tất cả quyền lực thuộc về nhân dân, sự phân công phối hợp giữa ba cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp.
Chương 5 Một số ngành luật cơ bản trong hệ thống pháp luật Việt Nam
Chương cuối cùng cung cấp cái nhìn tổng quan về các ngành luật quan trọng trong hệ thống pháp luật Việt Nam.
-
Luật Hành chính điều chỉnh các quan hệ giữa cơ quan nhà nước với cá nhân, tổ chức trong quá trình thực hiện quyền lực nhà nước.
-
Luật Hình sự quy định hành vi bị coi là tội phạm cùng hình phạt áp dụng đối với người phạm tội.
-
Luật Dân sự điều chỉnh các quan hệ tài sản với quan hệ nhân thân giữa các chủ thể trong xã hội dựa trên nguyên tắc bình đẳng, tự do tự nguyện.
-
Luật Hôn nhân Gia đình điều chỉnh các quan hệ phát sinh từ hôn nhân, quan hệ giữa vợ chồng, cha mẹ với con, nghĩa vụ cấp dưỡng.
-
Luật Lao động điều chỉnh các quan hệ giữa người lao động với người sử dụng lao động trong đó có hợp đồng lao động, tiền lương, bảo hiểm, nghỉ phép, các quyền lợi khác.
-
Luật Tố tụng gồm ba loại là tố tụng hình sự, dân sự, hành chính quy định về trình tự thủ tục giải quyết vụ án bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên.
Môn Pháp luật đại cương là bước khởi đầu. Giúp sinh viên tiếp cận tư duy pháp lý một cách hệ thống thực tiễn. Việc nắm vững kiến thức trong từng chương sẽ giúp sinh viên không chỉ hoàn thành tốt môn học còn trang bị kỹ năng sống làm việc theo pháp luật. Là hành trang quan trọng để hình thành một công dân có trách nhiệm hiểu biết trong xã hội hiện đại. Việc ôn tập thường xuyên kết hợp giữa lý thuyết với cả thực hành tình huống pháp lý sẽ giúp sinh viên làm chủ kiến thức pháp luật cơ bản một cách toàn diện hiệu quả.