Y tế không chỉ là lĩnh vực chuyên môn phục vụ điều trị chăm sóc sức khỏe còn là phạm vi điều chỉnh pháp lý rộng lớn liên quan trực tiếp đến quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi công dân. Trong quá trình phát triển hệ thống pháp luật quốc gia lĩnh vực y tế luôn được đặc biệt chú trọng thể hiện qua việc ban hành nhiều đạo luật quan trọng như luật khám chữa bệnh, luật dược, luật bảo hiểm y tế và các văn bản hướng dẫn thi hành. Bài viết này cung cấp cái nhìn tổng quan về hệ thống pháp luật y tế tại Việt Nam cập nhật những thay đổi mới nhất phân tích vai trò của pháp luật trong đời sống hiện đại.
Sự cần thiết của pháp luật y tế
Xã hội hiện đại đối mặt với nhiều vấn đề phức tạp như dịch bệnh, ô nhiễm môi trường rồi thì gia tăng dân số cả già hóa dân cư với áp lực chi phí y tế. Trong bối cảnh đó, pháp luật y tế đóng vai trò không thể thiếu để thiết lập trật tự đảm bảo quyền lợi cho người dân kiểm soát chất lượng dịch vụ tạo hành lang pháp lý minh bạch cho các cơ sở hành nghề.
Pháp luật y tế cũng là công cụ để Nhà nước thể hiện trách nhiệm xã hội trong việc bảo vệ sức khỏe nhân dân thông qua quy định về phòng bệnh với điều trị cả bảo hiểm, vệ sinh an toàn và các yếu tố môi trường ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng.
Các bộ luật y tế quan trọng hiện hành
Hiện nay hệ thống pháp luật y tế Việt Nam gồm nhiều văn bản khác nhau trong đó nổi bật có ba nhóm luật chính.
Thứ nhất là Luật Khám bệnh, chữa bệnh. Phiên bản mới nhất là luật được ban hành năm 2023 chính thức có hiệu lực từ ngày một tháng một năm hai nghìn hai mươi tư. Quy định về quyền và nghĩa vụ của người bệnh, người hành nghề, cơ sở khám chữa bệnh, tiêu chuẩn chuyên môn và cơ chế giám sát chất lượng dịch vụ y tế. Một điểm mới đáng chú ý là luật cho phép khám chữa bệnh từ xa áp dụng công nghệ số tăng cường trách nhiệm quản lý nhà nước trong việc cấp chứng chỉ hành nghề.
Thứ hai là Luật Dược. Là đạo luật quy định về sản xuất với lưu hành xuất nhập khẩu với cả bảo quản kiểm nghiệm thuốc và các chế phẩm y tế. Luật nhằm đảm bảo chất lượng thuốc ngăn chặn thuốc giả, thuốc kém chất lượng bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Ngoài ra luật còn quy định trách nhiệm của nhà thuốc, doanh nghiệp phân phối và cơ quan quản lý.
Thứ ba là Luật Bảo hiểm y tế. Điều chỉnh việc đóng hưởng với quản lý quỹ bảo hiểm y tế đảm bảo nguyên tắc chia sẻ rủi ro và bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ y tế. Phiên bản mới nhất được sửa đổi vào năm hai nghìn hai mươi tư có hiệu lực từ tháng bảy năm hai nghìn hai mươi lăm. Luật này điều chỉnh mức đóng phù hợp hơn với khả năng tài chính người dân đồng thời mở rộng diện bao phủ nâng cao chất lượng chi trả.
Ngoài ba đạo luật trên còn nhiều văn bản liên quan đến an toàn thực phẩm phòng chống dịch bệnh, y tế dự phòng, y tế học đường, sức khỏe tâm thần và các quy định về dân số với chăm sóc người cao tuổi.
Vai trò thực tiễn của pháp luật y tế
Pháp luật y tế có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền lợi cơ bản của người dân. Nhờ có luật người bệnh được quyền lựa chọn cơ sở khám chữa bệnh được cung cấp thông tin được tôn trọng quyền riêng tư được giải thích từ chối điều trị. Là những quyền lợi không thể thiếu trong một xã hội văn minh.
Đối với người hành nghề, pháp luật y tế là nền tảng để cấp chứng chỉ giám sát hoạt động chuyên môn xử lý sai phạm. Việc hành nghề đúng chuẩn giúp tăng niềm tin của xã hội nâng cao chất lượng dịch vụ y tế. Khi có tranh chấp, pháp luật đóng vai trò trọng tài để giải quyết công bằng giữa người bệnh và cơ sở y tế.
Về mặt quản lý pháp luật y tế tạo ra khung thể chế để nhà nước kiểm soát chất lượng dịch vụ đảm bảo nguồn thuốc ổn định điều hành hệ thống bảo hiểm hiệu quả. Những quy định cụ thể về phòng chống dịch, xử lý chất thải y tế cấp phép với kiểm định thiết bị y tế là minh chứng cho vai trò quản lý chặt chẽ của pháp luật.
Thách thức trong thực thi pháp luật y tế
Mặc dù đã có hệ thống pháp luật khá hoàn chỉnh, việc thực thi vẫn gặp không ít khó khăn. Một số vùng sâu vùng xa chưa tiếp cận được dịch vụ y tế chất lượng. Nhiều người dân còn thiếu hiểu biết pháp luật dẫn đến bị từ chối quyền lợi hay gặp khó khăn khi khiếu nại. Cơ sở vật chất và nhân lực y tế vẫn chưa đồng đều dẫn đến chênh lệch trong hiệu quả thực hiện pháp luật giữa các địa phương.
Mặt khác quá trình số hóa hiện đại hóa y tế diễn ra nhanh chóng khiến nhiều quy định pháp lý trở nên lạc hậu. Việc cập nhật pháp luật cần kịp thời để đáp ứng yêu cầu mới như khám chữa bệnh từ xa, sử dụng trí tuệ nhân tạo trong chẩn đoán bảo mật thông tin sức khỏe kiểm soát công nghệ y sinh.
Định hướng phát triển pháp luật y tế
Trong thời gian tới, hệ thống pháp luật y tế cần tập trung vào một số hướng đi chủ đạo như nâng cao tính minh bạch trong hoạt động khám chữa bệnh sửa đổi luật dược để cập nhật xu hướng quốc tế từ đó hoàn thiện cơ chế bảo hiểm y tế phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Ngoài ra cần tăng cường phổ biến pháp luật đến người dân thông qua truyền thông, mạng xã hội, hội thảo và chương trình giáo dục pháp luật cộng đồng. Mỗi công dân khi hiểu đúng pháp luật y tế sẽ trở thành người bảo vệ sức khỏe của chính mình và gia đình.
Pháp luật y tế là một trong những trụ cột của hệ thống pháp luật quốc gia. Với những đổi mới gần đây trong các luật chuyên ngành đặc biệt là khám chữa bệnh với bảo hiểm y tế, Việt Nam đang từng bước xây dựng nền y tế hiện đại, công bằng, bền vững. Việc hiểu biết với tuân thủ pháp luật y tế không chỉ là trách nhiệm còn là quyền lợi thiết thực của mỗi người dân. Khi pháp luật y tế đi vào thực tiễn một cách đầy đủ hiệu quả xã hội sẽ có nền tảng vững chắc để phát triển khỏe mạnh nhân văn.