Luật Tố cáo là một trong những đạo luật quan trọng của hệ thống pháp luật Việt Nam. Đây là cơ sở pháp lý để người dân thực hiện quyền tố cáo hành vi vi phạm pháp luật, góp phần phát hiện ngăn chặn tiêu cực cũng như sai phạm trong bộ máy nhà nước với xã hội. Trên cơ sở Luật Tố cáo số 25 năm 2018, Văn phòng Quốc hội đã ban hành văn bản hợp nhất Luật Tố cáo vào năm 2020 nhằm tập hợp toàn bộ nội dung luật cùng các sửa đổi bổ sung có liên quan thành một tài liệu hoàn chỉnh thuận tiện cho việc tra cứu áp dụng.
Việc hợp nhất không thay đổi nội dung của luật gốc nhưng giúp hệ thống hóa các quy định một cách rõ ràng dễ tiếp cận hơn. Luật Tố cáo hợp nhất năm 2020 hiện là văn bản pháp lý đang được sử dụng phổ biến trong công tác tiếp nhận giải quyết tố cáo trên cả nước.
Cấu trúc và phạm vi điều chỉnh của Luật Tố cáo
Luật Tố cáo hợp nhất được cấu trúc thành 9 chương với 67 điều bao gồm các nội dung cơ bản như quyền nghĩa vụ của người tố cáo, trình tự thủ tục giải quyết tố cáo, bảo vệ người tố cáo, xử lý tố cáo sai sự thật, công khai kết luận tố cáo xử lý trách nhiệm của cán bộ giải quyết tố cáo.
Phạm vi điều chỉnh của Luật bao gồm các hành vi vi phạm pháp luật trong thực hiện nhiệm vụ công vụ của cán bộ công chức viên chức và các hành vi vi phạm trong lĩnh vực quản lý nhà nước của tổ chức cá nhân khác. Luật cũng điều chỉnh quan hệ giữa người tố cáo, người bị tố cáo, cơ quan có thẩm quyền giải quyết tố cáo các bên có liên quan.
Các nội dung chính được làm rõ trong văn bản hợp nhất
Một trong những điểm đáng chú ý của Luật Tố cáo hợp nhất là việc làm rõ hơn các nội dung đã được quy định trong Luật Tố cáo năm 2018 cập nhật các quy định có liên quan từ các luật khác ban hành sau đó điển hình là Luật Doanh nghiệp năm 2020.
Thứ nhất là việc bổ sung nội dung liên quan đến tố cáo trong doanh nghiệp nhà nước. Theo đó người lao động trong doanh nghiệp có quyền tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của người quản lý doanh nghiệp nhà nước. Các tố cáo này được giải quyết theo trình tự quy định trong Luật Tố cáo bảo đảm quyền lợi ích hợp pháp của người lao động.
Thứ hai là việc hợp nhất giúp người đọc dễ dàng nắm bắt các quy định pháp luật liên quan đến tố cáo một cách đầy đủ mà không cần đối chiếu giữa các văn bản gốc với văn bản sửa đổi. Đây là lợi thế rất lớn trong công tác thực thi pháp luật tại các cơ quan nhà nước cũng như trong việc người dân tra cứu thực hiện quyền tố cáo.
Thứ ba là phần nội dung về bảo vệ người tố cáo tiếp tục được nhấn mạnh cụ thể hóa. Luật quy định người tố cáo được bảo vệ thông tin cá nhân, tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự cùng vị trí công tác. Trong trường hợp người tố cáo với người thân bị đe dọa, cơ quan có thẩm quyền có trách nhiệm áp dụng biện pháp bảo vệ kịp thời.
Tính minh bạch và trách nhiệm giải quyết tố cáo
Luật Tố cáo hợp nhất đặt ra yêu cầu rất rõ ràng về tính minh bạch trách nhiệm của cơ quan giải quyết tố cáo. Các cơ quan, tổ chức, cá nhân khi nhận được tố cáo có nghĩa vụ thụ lý, kiểm tra, xác minh đưa ra kết luận trong thời hạn quy định. Luật cũng yêu cầu phải thông báo bằng văn bản cho người tố cáo về kết quả giải quyết công khai kết luận tố cáo bằng hình thức phù hợp với tính chất vụ việc.
Đặc biệt trong các trường hợp người tố cáo rút tố cáo nếu cơ quan xác định hành vi bị tố cáo vẫn có dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng thì việc xác minh với xử lý vẫn được tiến hành nhằm bảo vệ lợi ích công cộng bảo đảm pháp luật được thực thi nghiêm minh.
Xử lý các hành vi tố cáo sai sự thật
Một điểm quan trọng của Luật là quy định rõ trách nhiệm đối với người tố cáo sai sự thật hoặc lợi dụng tố cáo để vu khống xúc phạm danh dự người khác. Trong những trường hợp này người tố cáo phải chịu trách nhiệm trước pháp luật có thể bị xử phạt hành chính hay truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ vi phạm.
Điều này giúp phân biệt rõ giữa tố cáo thiện chí với tố cáo nhằm mục đích xấu đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho người bị tố cáo trong những vụ việc không đúng sự thật.
Một số khó khăn khi thực hiện Luật Tố cáo
Mặc dù Luật Tố cáo hợp nhất năm 2020 đã hoàn thiện rõ ràng hơn về nội dung nhưng việc áp dụng vào thực tiễn vẫn còn gặp một số khó khăn. Một số cơ quan vẫn chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ công khai kết luận tố cáo. Việc bảo vệ người tố cáo ở một số địa phương chưa thực sự hiệu quả do thiếu nguồn lực cùng kinh nghiệm xử lý.
Ngoài ra việc người dân còn e ngại khi tố cáo do sợ bị trả thù hoặc gặp phiền toái cũng là trở ngại lớn trong việc phát huy hiệu quả của luật. Vì vậy việc phổ biến kiến thức pháp luật về tố cáo xây dựng hệ thống hỗ trợ người tố cáo vẫn cần tiếp tục được chú trọng.
Luật Tố cáo hợp nhất năm 2020 là văn bản pháp lý quan trọng thể hiện quyết tâm của Nhà nước trong việc xây dựng một hệ thống hành chính minh bạch, liêm chính có trách nhiệm. Việc hợp nhất các nội dung của Luật Tố cáo cùng các sửa đổi giúp tạo ra một văn bản đồng bộ dễ tiếp cận thuận tiện cho quá trình áp dụng.
Tuy nhiên để Luật đi vào cuộc sống hiệu quả hơn cần tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật với cả đào tạo cán bộ tiếp nhận xử lý tố cáo chuyên nghiệp, đồng thời xây dựng các cơ chế hỗ trợ người tố cáo về pháp lý, an toàn, tâm lý.