Trong tiến trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Viện Nhà nước và Pháp luật giữ vai trò then chốt là tổ chức nghiên cứu mang tính chiến lược trong hệ thống khoa học pháp lý quốc gia. Viện đóng góp quan trọng vào việc phát triển lý luận pháp chế với xây dựng văn bản pháp luật đồng thời tham gia tư vấn chính sách với giám sát quá trình thực thi pháp luật. Bài viết dưới đây nhằm khám phá sâu về sứ mệnh, chức năng, cơ cấu và giá trị mà Viện Nhà nước và Pháp luật mang lại cho xã hội.
Sứ mệnh chiến lược của Viện
Viện Nhà nước và Pháp luật không chỉ là nơi nghiên cứu mà còn là đầu mối cao cấp trong việc hình thành chính sách đề xuất giải pháp luật pháp. Nhiệm vụ chính của Viện bao gồm
-
Phân tích hệ thống chính sách và hành lang pháp lý của quốc gia
-
Tham gia xây dựng phản biện các dự án luật, nghị định, thông tư
-
Đào tạo đội ngũ chuyên gia pháp chế, cán bộ tư pháp
Những hoạt động này góp phần thúc đẩy quá trình hoàn thiện pháp luật bảo đảm tính khoa học thực tiễn khả thi trong quá trình triển khai.
Những chức năng nổi bật
Nghiên cứu lý luận và thực tiễn pháp luật
Viện thực hiện các đề tài nghiên cứu cấp quốc gia và cấp bộ liên quan đến luật hành chính, luật hình sự, luật dân sự, luật quốc tế… từ đó rút ra những đánh giá khoa học về hệ thống pháp luật với những vấn đề đặt ra trong từng lĩnh vực.
Tham mưu xây dựng chính sách
Bằng kinh nghiệm nghiên cứu chuyên sâu viện đề xuất hoàn thiện chính sách pháp luật đưa ra các kiến nghị luật hóa hay sửa đổi giúp cơ quan hoạch định chính sách có cơ sở khoa học để ban hành các văn bản mang tính thực tiễn cao.
Tư vấn đào tạo
Viện tổ chức các hội thảo khoa học, khóa bồi dưỡng cho cán bộ nhà nước, luật sư, hoạt động phối hợp đào tạo với trường đại học, học viện tư pháp nhằm nâng cao năng lực lý luận thực hành pháp luật cho đội ngũ giao nhiệm vụ pháp quyền.
Phản biện xã hội giám sát
Là kênh chính thức để Viện tiếp cận các thực tiễn pháp luật với tiếp thu phản hồi của xã hội đề xuất điều chỉnh bổ sung để cán cân quyền lực bảo vệ quyền công dân và lợi ích hợp pháp của người dân.
Cơ cấu tổ chức và đội ngũ chuyên gia
Viện thường tổ chức thành các bộ môn, phòng ban chuyên trách như luật hiến pháp hành chính, luật dân sự, luật hình sự, luật quốc tế với pháp luật công nghiệp. Mỗi bộ môn có đội ngũ nghiên cứu viên, phó giáo sư, tiến sĩ với trợ lý nghiên cứu phối hợp triển khai đề tài.
Phần lớn cán bộ nghiên cứu có trình độ sau đại học từ trong và ngoài nước. Viện cũng tích cực kết nối với chuyên gia quốc tế với tổ chức chương trình trao đổi nghiên cứu để tiếp cận tri thức pháp lý toàn cầu góp phần nâng cao năng lực nghiên cứu với hội nhập pháp lý quốc tế cho Việt Nam.
Các hoạt động khoa học nổi bật
Trong nhiều năm qua Viện đã thực hiện các đề tài trọng điểm quốc gia như cải cách tư pháp hoàn thiện hệ thống luật đất đai, luật doanh nghiệp, luật tố tụng hoặc luật quốc tế. Các sản phẩm nghiên cứu đều được công bố dưới dạng sách chuyên khảo, bài viết đăng trên tạp chí khoa học, hội thảo chuyên đề hoặc bản kiến nghị gửi cơ quan nhà nước.
Bên cạnh đó Viện còn tổ chức hàng loạt hội nghị chuyên sâu, tọa đàm pháp lý thu hút chuyên gia, nhà nghiên cứu, cơ quan chức năng và đại diện xã hội dân sự tham gia là diễn đàn quan trọng để trao đổi quan điểm cả so sánh kinh nghiệm quốc tế xác định hướng hoàn thiện thể chế.
Giá trị đóng góp cho xã hội
Tầm ảnh hưởng của Viện không chỉ giới hạn trong phạm vi hành lang chính sách mà còn lan tỏa đến cơ sở hành chính quốc gia và từng cá nhân. Phần lớn đề xuất của Viện đã được vận dụng trong cải cách luật pháp góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế đảm bảo bảo vệ quyền con người tăng cường hệ thống giám sát quyền lực.
Điều đặc biệt là từ góc nhìn khoa học và độc lập, Viện phản biện những dự án luật chưa phù hợp thực tế giúp tránh những hệ quả xã hội không mong muốn đồng thời Viện cung cấp kiến thức pháp lý qua các bài diễn thuyết, bài viết chuyên sâu giúp người dân và doanh nghiệp hiểu pháp luật rõ hơn.
Hợp tác quốc tế với hội nhập
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, Viện mở rộng hợp tác với các tổ chức quốc tế như Liên hợp quốc, Tổ chức hợp tác phát triển pháp luật, trường đại học nước ngoài, viện nghiên cứu châu Âu và châu Á. Các chương trình hợp tác nhằm nâng cao khả năng phân tích chính sách với học tập mô hình tổ chức nhà nước pháp quyền tiên tiến quốc tế tích hợp các chuẩn mực pháp luật quốc tế vào hệ thống Việt Nam.
Qua việc dịch thuật cả phổ biến báo cáo quốc tế viện góp phần đẩy mạnh hội nhập pháp lý hỗ trợ doanh nghiệp với tổ chức Việt Nam trong nghiên cứu luật pháp quốc tế.
Thách thức với định hướng tương lai
Mặc dù đã đạt nhiều thành tựu Viện Nhà nước và Pháp luật vẫn đối mặt với thách thức về nguồn lực nghiên cứu hạn chế với áp lực chuyển giao từ nghiên cứu sang ứng dụng chính sách đồng thời cạnh tranh nguy cơ chậm bắt nhịp sự thay đổi nhanh của thực tiễn pháp luật và yêu cầu của xã hội.
Để tiếp tục phát huy hiệu quả Viện cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong nghiên cứu như phân tích dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo hỗ trợ rà soát luật cả xây dựng nền tảng tương tác trực tuyến để mỗi đề tài có phản hồi từ xã hội rộng hơn minh bạch hơn.
Cùng với đó Viện cần mở rộng đào tạo thực hành cho cán bộ trẻ tạo điều kiện phát triển chuyên ngành luật công nghệ cao, luật môi trường, thương mại điện tử với sở hữu trí tuệ phù hợp với xu thế đổi mới và số hóa mạnh mẽ.
Viện Nhà nước và Pháp luật là một trụ cột khoa học pháp lý của đất nước. Quy mô nhỏ so với các tổ chức quốc tế nhưng giá trị mà Viện tạo ra vượt xa các con số định lượng. Viện được coi là bộ não tư vấn chiến lược cho Nhà nước là nơi hưởng ứng hướng hoàn thiện pháp quyền với hội nhập quốc tế.