Trong thời gian gần đây một vụ án thu hút sự chú ý đặc biệt từ dư luận khi cựu Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội bị truy tố vì liên quan đến hành vi lợi dụng chức vụ nhằm can thiệp vào quá trình đấu thầu là một sự kiện pháp lý đặc biệt không chỉ bởi mức độ nghiêm trọng còn vì nhân vật chính từng giữ vị trí cao trong cơ quan giúp việc cao nhất của hệ thống lập pháp. Sự việc không chỉ đặt ra câu hỏi về trách nhiệm cá nhân còn gợi mở nhiều vấn đề liên quan đến cơ chế giám sát quyền lực với minh bạch trong hệ thống hành chính nhà nước.
Hành vi bị truy tố và bản chất pháp lý
Theo kết luận điều tra từ cơ quan tố tụng cựu Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội bị cáo buộc đã lợi dụng vị trí của mình mục đích tác động đến kết quả lựa chọn nhà thầu trong một số dự án giao thông ở các địa phương trong đó có dự án do Tập đoàn Thuận An triển khai. Với hành vi can thiệp gây ảnh hưởng tới quyết định của cơ quan có thẩm quyền, bị cáo không những vi phạm các quy định về đấu thầu mà còn làm phát sinh thiệt hại lớn cho tài sản nhà nước ước tính gần một trăm tỷ đồng. Ngoài ra người này còn nhận khoản tiền cảm ơn từ doanh nghiệp đổi lại sự ưu ái tạo điều kiện trúng thầu.
Những hành vi nêu trên được xem là biểu hiện điển hình của tội lợi dụng chức vụ quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi được quy định trong Bộ luật Hình sự. Với hậu quả đặc biệt nghiêm trọng và tính chất vụ việc có liên quan đến cán bộ thuộc hệ thống lập pháp vụ án đã tạo nên sự chấn động không nhỏ trong xã hội.
Vai trò của Văn phòng Quốc hội trong thiết chế nhà nước
Văn phòng Quốc hội là cơ quan thuộc hệ thống tổ chức của Quốc hội có nhiệm vụ giúp việc phục vụ với tổ chức các hoạt động của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các cơ quan trực thuộc. Chức năng chủ yếu là bảo đảm điều kiện vật chất, kỹ thuật, hậu cần cũng như tham mưu nội dung lập pháp do đó cán bộ trong Văn phòng Quốc hội không trực tiếp tham gia vào các quyết định hành pháp song vẫn có ảnh hưởng nhất định thông qua các hoạt động phối hợp giữa trung ương và địa phương qua các chương trình giám sát thực hiện dự án.
Chính vì tính chất công việc có yếu tố kết nối cao giữa các cơ quan nên việc cán bộ lợi dụng vị trí tác động đến đấu thầu hay dự án là hành vi có thể xảy ra nếu thiếu kiểm soát chặt chẽ. Vụ việc lần này là minh chứng rõ ràng cho lỗ hổng trong kiểm soát quyền lực ở cấp hành chính giúp việc.
Tác động tới niềm tin của công chúng
Một trong những hệ quả nghiêm trọng nhất của vụ việc không nằm ở thiệt hại vật chất mà là sự suy giảm lòng tin vào đội ngũ cán bộ Nhà nước đặc biệt là những người làm việc trong cơ quan gắn với công lý với xây dựng luật pháp. Người dân mong đợi rằng cán bộ cấp cao đặc biệt là trong cơ quan thuộc Quốc hội phải là người gương mẫu tôn trọng pháp luật với giữ được đạo đức công vụ.
Tuy nhiên khi chính những người có trách nhiệm phục vụ quá trình lập pháp lại rơi vào vòng lao lý vì lợi ích cá nhân khiến hình ảnh của bộ máy công quyền bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Niềm tin là một yếu tố quan trọng trong hoạt động công vụ nên khi lòng tin bị lung lay thì quá trình cải cách hành chính đổi mới hệ thống pháp luật sẽ gặp nhiều rào cản từ phía xã hội.
Giải pháp phòng ngừa tăng cường giám sát
Từ đó có thể rút ra nhiều bài học giá trị trong quản trị công trước hết là việc tăng cường minh bạch hóa quy trình công vụ cần công khai hóa các quyết định liên quan đến hoạt động đấu thầu phối hợp giữa trung ương và địa phương đồng thời áp dụng các công cụ số hóa trong giám sát thẩm định năng lực cán bộ.
Tiếp theo là đẩy mạnh công tác kiểm tra giám sát nội bộ. Cơ quan cấp trên cần có cơ chế giám sát định kỳ đột xuất nhằm phát hiện kịp thời các dấu hiệu vi phạm trong quá trình công tác. Việc xây dựng một hệ thống cảnh báo sớm từ thông tin nội bộ hay phản ánh từ cơ sở là yếu tố then chốt.
Ngoài ra giáo dục đạo đức công vụ cần được tăng cường khiến mỗi cán bộ công chức không chỉ cần hiểu luật mà còn cần có lòng tự trọng nghề nghiệp, ý thức liêm chính sẵn sàng chịu trách nhiệm trước hành vi của mình. Những khóa đào tạo định kỳ cả các hoạt động chia sẻ kinh nghiệm về phòng chống tham nhũng sẽ góp phần hình thành văn hóa công vụ lành mạnh hơn.
Trách nhiệm của cơ quan lập pháp
Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất của Nhà nước có chức năng lập hiến lập pháp với giám sát tối cao duy trì tính gương mẫu trong hệ thống tổ chức nội bộ là điều cần thiết nhằm giữ vững uy tín. Khi xảy ra sai phạm ở cấp giúp việc thì quốc hội cần chủ động vào cuộc chỉ đạo các cơ quan liên quan xử lý nghiêm minh đồng thời xem xét lại toàn bộ quy trình quản lý cán bộ.
Một mặt cần xử lý đúng người đúng tội theo quy định pháp luật mặt khác phải nhận diện những bất cập trong quy trình từ đó có giải pháp cải tổ phù hợp không chỉ nhằm giải quyết hậu quả trước mắt mà còn là cách khôi phục lòng tin khẳng định cam kết không có vùng cấm trong phòng chống tham nhũng.
Vụ án liên quan đến cựu cán bộ cấp cao của Văn phòng Quốc hội là một lời cảnh báo nghiêm khắc về nguy cơ lợi dụng quyền lực trong bộ máy hành chính nhà nước. Dù với bất kỳ lý do nào việc đặt lợi ích cá nhân lên trên lợi ích công luôn dẫn tới hậu quả nghiêm trọng cả về vật chất lẫn niềm tin xã hội.